Төрийн соёрхолт, Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, Улсын драмын эрдмийн театрын ерөнхий найруулагч Н.Наранбаатар театр дотроо буурь сэлгэсэн. Захирлын албан тушаалыг хүлээн аваад нэг сар өнгөрч байна. Түүнтэй ub.life анхны ярилцлагаа хийлээ.
-Шинэхэн захирал ч гэлээ театр бол таны хувьд орон гэр шиг хуучин газар. Гэхдээ яаж мэдэх вэ, захирал болоод сандарч тэвдэж амжив уу. Энэ ажил Таныг ер хэр сорих бол?
-Би 25 жил уран бүтээлд л төвлөрч явснаас театрын захиргаа удирдлага, аж ахуйн ажилтай огт зууралдаж байсангүй. Миний шинэ ажлын хамгийн чухал нь уран бүтээлчдийнхээ уран бүтээл хийх нөхцөлийг бүрдүүлэх, чанартай бүтээл хийх мөнгийг нь олох менежерийн, мөн театрынхаа уран бүтээлийг сайн зарах продюсерийн гэсэн үндсэн гол хоёр үүргээ хэрэгжүүлэхэд байгаа гэж би үзэж байна. Манай театр 129 хүний орон тоотой, эднийхээ нийгмийн асуудал, ахуй амьдралд санаа тавих гээд олон хариуцлага хүлээж байна. Мэддэг юм шиг мөртөө мэдэхгүй юм их гарч байна. Хууль тогтоомж, дүрэм журам, гэрээ хэлцлийн нарийн ширийнийг мэддэггүй юм байна шүү дээ. Наад зах нь ажил эрхэлдэг хэн бүхэн хөдөлмөрийн харилцааг зохицуулсан хуулиуд, хөдөлмөрийн гэрээгээ уншихгүйгээр ажлаа хийгээд болоод л явдаг шиг би ч мөн адил баримт бичгийн зүйл заалт бүрийг ягштал нягталж байсангүй. Одоо надад тэгэх эрх байхгүй болж байна. Театрынхаа өмнөөс төрийн болон төрийн бус байгууллагуудтай, төрийн өмчтэй харилцахад суралцах ёстой болж байна. Хуулиа мэдэхгүйгээс амаа таглуулах, театр хохирох юм гаргах ч магадлалтай учраас шинэ ажлын шинэ сорилт одоогоор энэ байна даа.
-Улсын төсвийн хэлэлцүүлэг батлагдах шатандаа олон нийтийн эсэргүүцэлтэй тулгарсан цаг үед бид ярилцаж байна. Соёл урлагийг сэргээх бодлогыг хэрэгжүүлэх арга хэрэгсэл нь ваучер мөн гэдэг шийдэл яамнаас гарахаас өмнөх анхны яриа хэлэлцээний шатанд тухайлбал Та ямар байр суурьтай оролцож байв?
-Би ажил аваад сар болох гэж байна. Миний өмнөх удирдлагын үед төсвийн төслийн анхан шатны санаа оноо яригдсан байх ёстой. Ер нь засаг төсвийнхөө төслийг салбар бүрийн нэгж байгууллагуудын удирдлагууд болон татвар төлөгч иргэдээс санал аваад, гарцаагүй хийх ажлыг эрэмбэлэн хэчнээн цаасны төсөв шаардагдахыг нарийн тооцоолчихоод УИХ-д өргөн барьж батлуулбал тухайн салбарт ирэх хөрөнгө тодорхой үр дүн авчирдаг байх. Ийм төсвөөс хөгжил ирэх ёстой гэж бодож байна. Ваучерын маргаан дэгдэхэд хэдийгээр би шийдэл гаргах үйл явцад нь оролцох эрх мэдэлгүй байсан ч одоо бол хэрэгжүүлэх ёстой албан тушаалтан болсны хувьд яамны удирдлагатай уулзахдаа энэ байр сууриа хэлсэн. Ваучер чухал юм байна гэж үзсэн судалгаа, үр дүнгийн тооцоолол, төсөөлөл гарсан, урлаг түүнийгээ соёлын байгууллагууддаа танилцуулж хэлэлцүүлсэн хойноо яамны төсвийн төсөл болгож өргөн барих ёстой. Харин тийм төсөл батлагдах шатанд болон батлагдсаны дараа төрийн алба юм хойно бид төсвийн хуулиа хэрэгжүүлэхийн төлөө ажиллах учиртай. Дэмжээд аль, хэрэгжүүл гээд хамгийн сүүлд нь мэдэгддэг төсөл байж болохгүй. Миний хувьд ний нуугүй хэлэхэд томилогдоод удаагүй учраас тулаад ирсэн хойно л мэдсэн. Хэдийгээр эргэлзэж байсан ч Монголын соёл урлагийн байгууллагын унаган том байгууллагын эрх бүхий хүн болж төр түмний өмнө хариуцлага хүлээсэн учраас, 129 хүнийхээ ахуй амьдрал ажил төрлийг хичээх үүрэгтэй учраас энэ асуудал дээр ямар нэгэн байр сууриа илэрхийлэх, ингэхдээ захирах захирагдах эрэмбээ эхний ээлжинд бодсон ч шууд эсэргүүцэх нь зохисгүй байх тул болж бүтэх талд нь яамаа хамгаалахаас аргагүй нөхцөлд байна шүү дээ.
-Үзвэр үйлчилгээг ваучераар бартердана гэх шиг сонсогдож байхад та нар урлаг соёл бол монгол хүмүүсийн оюун сэтгэлгээнд нэн тустай гэж хэчнээн яриад нэг л үнэ цэнгүй. Гэтэл хэн ч соёл урлагийг дорд үзэх гээгүй шүү дээ.
-Тийм ээ тийм, тэгээд яах вэ? Би нэг юмыг их л бодоод байгаа юм. Хүн гэдэг амьтан байхгүй бол хорвоо байхгүй шүү дээ. Хүний махан биеийг бидний оюун санаа удирддаг. Хэрвээ оюун санаа булингартвал юун тухай ч яриа байхгүй. Биднийг жолооддог энэ оюун санааг эрүүл, гэгээтэй байлгахад хамгийн түрүүнд анхаарах ёстой юу гэвэл тийм. Тэр нь ирээдүй цаг шүү дээ. Хүүхэд залуучуудад соёл урлаг хүртээмжтэй байх ёстой, түүгээр ирээдүй үлэмж тодорхойлогдоно оо гэдэгт л би ач холбогдол өгч байна. Ваучерийн тухай би өөрийн санаа бодлоо ойлгомжтой хэллээ шүү дээ. Мэдэхгүй ээ, надаас өмнө шийдэгдсэн, надаас асуугаагүй. Би санал асуулгад оролцож татгалзсан, эс татгалзсан, дэмжсэн, үл дэмжсэн нөхцөл байхгүй. Би зүгээр л манай салбар өндөр төсөвтэй бол хийх ажил их байгааг маш сайн мэдэж байна. Өвдөөд эмнэлэгт очсон хүмүүс хэвтэх оргүй байна гэдэг бол эрүүл мэндийн салбарын асуудал. Эрүүл мэндийн салбарын мэргэжилтнүүд энэ учраа тавьж төсвөөр шийдүүлэхийн тулд зорих ёстой. Эрчим хүчнийхэн мөн ямар хөгжил дэвшлийг хэрхэн яаж төлөвлөж буйнхаа төлөө тэмцэх ёстой. Харин манай соёл урлаг уран бүтээлээ яавал сайн хийх билээ гэж л төсвөө батлуулна. Бүх сайд ийм уралдаанд оролцдог. Харин сэтгүүлчид ч, ард түмэн ч хардах, шүүмжлэх эрхтэй. Татвар төлөгчдийн мөнгийг зөв, буруу зарцуулах гэж байгаа тухай нийгмийн хэлэлцүүлэг бол зайлшгүй.
-Үзэгчид “Наранбаатар захирал” гэдэг нэртэй эвлэрэхэд дасаж өгөхгүй удах л болов уу. Таныг халаа сэлгээнд орсон, дургүй байхад нь ерөнхий найрулагчийг нь булааж аваад захирлаар томилсон гэвэл нэг л үнэмшилгүй. Та хэн нэгний хүслээр явахгүй, өөрийнхөө л саналаар хөдлөх байсан. Ер нь Таны карьерт ямар эргэлт болж орхив?
-Ердөө ч нууц байхгүй. Манай театрын Д.Цэрэнсамбуу дарга гавьяаныхаа амралтад гарсан. Тэгээд дараагийн хүн хэн байх тухай яриа хөөрөө болсон. Тэр чинь өнгөрсөн тавдугаар сарын л үес. Янз бүрийн таамгууд явж эхлэхэд Цэрэнсамбуу дарга намайг театраа удирдах ёстой гэж бодож байгаагаа хэлсэн л дээ. Надад яг үнэндээ ерөнхий найруулагчаараа уран бүтээл дундаа л байж байх нь хавьгүй сонирхолтой. Би зүгээр л уран бүтээлч хүн байхгүй юу. Тэгж байтал яамнаас надад санал тавьсан. Улсын драмын эрдмийн театрыг удирдчих хүн энэ л мөн гээд торойх хүн их ховор байсан л даа. Таньж мэдэхгүй хүн ирээд энэ урлагийн салбарыг ойлгох гэж тодорхой хугацаа зарна, дараа нь уран бүтээлчидтэйгээ ойлголцох гэж бас хугацаа зарна. Ойлгосны дараа ажлаа хийх гэсээр дахиад нөгөө дөрвөн жил нь болдог. Театрын удирдлага улс төрийн сонгуулиар солигддог шиг л бүү байгаасай гэж би бас бодоод байдаг. УДЭТ бол 93 жилийн түүхтэй, асар том дархлаатай байгууллага. Энд тогтсон ойлголттой, үзэл баримтлалтай, урлагийг мэдэрдэг, үйл явцыг нь сайтар мэддэг хүн байхгүй бол энд дарга л бол дарга биш. Шинэ сайд гарахаар түүний хүн ирж байдаг, хэнээр ч сольж л байдаг юм руу энэ театрыг маань бүү оруулчихаасай гэсэндээ би зөвшөөрсөн. Миний амьдралын хоёр дахь гэр, олон үеийг уран бүтээлч болгож төрүүлсэн ачтай буянтай газраа хэн нэгний тоглоом болгохгүйн тулд тодорхой хугацаанд ачаа үүрэх ёстой гэж ухамсарласан гэх үү дээ. Миний хувьд уран бүтээлчийн карьераа ахиулах гэхээсээ ухарч байгаа мэт харагдахыг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ би уран бүтээлээ хаяхгүй. Энэ захиргааны ажил гэдэг юмыг нэг хэмнэлд нь оруулчихвал цаг тутамд нухаад байх шаардлагагүй гэж бодож байна. Бүх албан хаагч дор бүрнээ энэ байгууллагын нэгдмэл зорилгын төлөө ажил үүргээ зогсолтгүй гүйцэтгээд явах тэр хэмнэлийг бий болгочихвол болох юм байна. Тийм итгэл үнэмшлийг бий болгоод явчих болов уу гэж би бодож байна. Энэ даргын ажлыг би их удаан хийхгүй. Үүнийгээ бол би ёстой шулуухан хэлж чадна.
-Монголын ууган театр 100 жилийн ойгоо тэмдэглэхэд Та байгууллагаа удирдаж байхыг хүсэж байна уу?
-Би 2025 оны нэгдүгээр сараас хэрэгжүүлж эхлэх зургаан жилийн стратеги төлөвлөгөөгөө боловсруулж байна. Зургаан жилийн ажлыг одооноос харж төлөвлөсөн учраас харьцангуй урт хугацааны төлөвлөгөө юм. Засгийн газрын 20/50 хөтөлбөр, Соёлын яамны бодлого, үйл ажиллагааны төлөвлөгөөтэй уялдуулах шаардлагатай. 2031 онд УДЭТ 100 жилийнхээ ойг тэмдэглэхэд миний дэвшүүлсэн стратеги төлөвлөгөө ингэж биеллээ гэж тайлагнаад захирлын ажлаа хүлээлгэж өгнө дөө. Хэрвээ би гаргасан төлөвлөгөөгөө хэрэгжүүлж чадахааргүй бол эртхэн больчихно. Мэдэхгүй чадахгүй бол түүнийгээ хүлээн зөвшөөрөх чадамж бол харин надад байдаг. Манай театр олон залуучуудтай болсон шүү дээ, хүмүүс ер нь ажигласан байх. Энэ залуусын итгэл үнэмшлийг би тээж байна, дараагийн шинэ үеийг гаргаж ирмээр байна. Тэд театраа авч явна, миний дараа тэдний итгэлт хүн театраа удирдах нөхцөлийг нь би хадгалж өгөх хэрэгтэй. Дарга болох хүсэлтэй явуулын улсад театраа тавьж болохгүй. Б.Баатар ах бид хоёр нэг өрөөнд олон жил суусан л даа. Надад нэг удаа хэлж байсан юм, “Одоо ахад нь санаа зовох юм алга, чи байгаа учраас. Хэнд үлдээх вэ гэдэг их хэцүү байдаг юм байна” гэж. Ийм юманд зовдгийг би тэр үед залуу ч байж ер ойшоогоогүй. Буруу хүнд үлдээвэл “будаа” болгоно, зөв хүнд үлдээвэл цааш нь хөгжүүлээд аваад явна. Тийм учраас сэтгэлийн мухарт ийм асуултын тэмдэг шаналантайгаар хатгадаг юм байна.
-Зүй нь улсынхаа академик театрыг удирдахаар болсон хүнд баяр хүргэж, амжилт хүсэх ёстой юм. Ёс алдаж байна л даа. Та дөнгөж 49 настай, том театрын ерөнхий найруулагчдын дөнгөж л эхэлж байдаг цаг шүү дээ. Одоо энэ аж ахуйн ажлаа зүгшрүүлж авах нь тийм амархан байдаг үгүйг ч бас мэдэхгүй. Гэхдээ Таны төлөвлөсөн зургаан жил уран бүтээлдээ эргэж ирэх хүртэлх завсарлага болж чадах болов уу?
-Миний хувьд карьер хэтэрхий эрт, 24 настайгаас эхэлсэн. Нийтлэг бас дунджаар ерөнхий найруулагчдын карьер 45 наснаас л эхэлдэг. Сургуулиа төгсөөд алдаж онож бүдэрч унаж явсаар өдий хүрэх хэрэгтэй байсан ч юм болов уу? Мэдэхгүй ээ. Би одоо бүр хүний амьдрал бол тэр чигээрээ л хувь тавилан юм байна гэж бодох боллоо. Хувь тавилангаа хүн өөрөө л бүтээнэ гэж үздэг байв. Чармайхгүй ямар амьдрал байх вэ, хичээл зүтгэл чухал ч гэлээ хүний зураг төөргийн ерөнхий схем структур цаанаасаа л зурагддаг юм шиг байна. Хүсэл мөрөөдөл, төлөвлөгөө тооцоонд огтоос байгаагүйгээр зам салаалахад намайг үүгээр явуулах тавилан байсан биз гэж бодогдох шиг. Би өөртөө завсарлага аваа юу гэвэл яг ч тийм биш. Энэ хугацаанд театраа нэг босгоод орхи, тэгээд үндсэн ажил руугаа ор гэсэн зам юм байна гэж бодоод л явж байна шүү дээ, яг үнэнээ хэлэхэд. Гэхдээ би огт өөр салбарт ажиллахаар явж байгаа биш, урлагийн салбартаа л байна шүү дээ. Хэлэх үгээ хэлнэ, хийх юмаа хийнэ. Шинэ онд Артур Миллерийн нэг жүжгийг хийх санаатай уншаад эхэлсэн. Мэндэлсний нь 110 жилийн ой болж байгаа юм. Мерилин Монрогийн нөхөр байсан эр шүү дээ. Данзанравжаагийн “Саран хөхөө” жүжгийг тавихаар төлөвлөсөн, одоо зохиол дээрээ ажиллаж байна. Яагаад “Саран хөхөө” гэж асуух байх л даа. “Саран хөхөө” бол ард түмний оюун ухааныг саруул байлгадаг бүтээл юм байна аа л гэж хараад байгаа юм. Сайн, мууг айхтар үзүүлдэг байхгүй юу. Их түвэгтэй, ойлгоход бэрх, гэхдээ таньж мэдэхгүй бол болдоггүй ухагдахуун. Сүнс юүлэх тухай жүжиг шүү дээ. Таны биеэс сүнсийг нь аваад оронд нь атгаг муу сүнс эзэлчихээд таны мэлмийгээр харж, таны дүрээр таны дуу хоолойгоор ярьж байна. Хүмүүс таныг л гэж харж, харилцаж байхад биед орсон муу сүнс өөр үйл хийнэ гэдэг чинь аймшигтай биз дээ? Тэгтэл таны оюун санаа шувууны биед одсон байна. Шувууны дуу хоолойгоор хэчнээн донгодовч хэн ч сонсохгүйн гачлан. Муу явдал ялж ялчихаад яагаад эцэст нь хүчтэй унадаг юм бэ? Сайн сайхан заавал ч үгүй ирдэг ч ямар хүнд, хол замыг туулдаг юм бэ? Аз жаргал өөрөө зүгээр л хаалга онгойлгоод орж ирдэггүй, түүнд хүрэх зам маш их бартаатай. Энэ замыг зовлон гэж нэрлэвэл тэр зовлонг туулж байж хүн жаргалын хаалгыг атгаж онгойлгодог гэж би боддог. Амжилт ч мөн адил шүү дээ. Түүнд дөт хүргэдэг нэг арга нь миний яриад байгаа тэр атгаг санаа буюу хорон муу явдал бөгөөд цаг хугацааг богиносгож өгдөг идтэй. Атгаг хорон санаа гэдэг их түргэн, ад идийн шинжтэй учраас түүнд оюун ухаан дутна. Энэ амьдарч яваа насанд үзэхгүй байлаа ч дараагийн амьдралд ягтаж таарна. Үхэл бол эхлэл гэдэг. Сүнс, оюун санааны талаар бид ойлгох хэрэгтэй юм. Энэ бүтээлээр театрынхаа хөгжлийг 100 жилээр урагшлуулмаар байна. XIX зууны соён гэгээрүүлэгч суут Данзанравжаа 1831 онд, зарим судлаачдын баталдгаар 1832 онд нүүдэлчдийн театрыг үндэслэн байгуулж “Саран хөхөө” дуулалт жүжгээ тавьж байсан нь Монголын театрын үүсэл хөгжлийн түүх юм. Тиймээс би энэ жүжгээр хөшгөө нээж байх санааг дэвшүүлж байна. Драмын театрын үзвэрийн шинэ улирал дурын өөр жүжгээр эхлэх байлаа ч өмнө нь “Саран хөхөө”-г тоглосноор шинэ улирлын хөшиг нээгдэж шинэ бүтээлүүдээ үзүүлдэг уламжлалтай болъё гэсэн үг.
-Театрын захиралд энэ мэт санасан бодсоноо хийх эрх, боломж байдаг уу?
-Би Ч.Номин сайдад намайг дэмжээрэй гэж хэлээд ажилдаа орсон. Дэмжинэ гэдэг нь миний санаа бодлыг сонсохоос эхэлнэ шүү дээ. Соёлын сэргэлт шинэ, том бодлого байхынхаа хувьд хуучны үгээр бол довтолгоо, кампанит ажлууд хийгдэж байж л үр нөлөөтэй болно. Би “Саран хөхөө” жүжгийг зөвхөн УДЭТ-ын ажил гэж үзэхгүй байгаа. Би энэ жүжгээ тавихдаа 21 аймгийн театрын бүх найруулагч, дарга нарыг авчирч цуг ажиллана. 21 аймгийн найруулагч зохиолыг боловсруулахаас эхлээд жүжиг болж тавигдах хүртэл хамт ажиллаж, нэг ёсны илүү чадавхжуулаад нутаг буцаах санаатай юм.
-Таны найруулах “Саран хөхөө” Данзанравжаагаас үлдсэн жүжгийн зохиолын цомнол эх хийгээд жүжгийг дэглэх найруулагчийн горимоос өөр байх уу?
-Тийм, Данзанравжаагийн горимыг ягштал баримтлахгүй. “Саран хөхөө”-г судалсан судалгааны ажлуудыг ашиглана. Нэг бүтээл хийхэд ямар олон судалгааг хэрхэн нийцүүлж, нийлүүлж нэг тавилтыг гаргадаг вэ гэдэгт орон нутгийн театруудын найруулагчид ажиллана. Энэ жүжгийн тайз, хөгжим, бүжиг, дуу гээд бүх юм нэг формат болохыг тэр олон найруулагч хамтран тавиад яг энэ форматаа 21 аймагтаа очиж хийнэ.
-“Саран хөхөө” жүжгийн шинэ дэг сургуулийг бүтээнэ гэж ойлгож болох уу?
-Яг үнэн. Найруулагчид энд тогтоосон дэг сургуулиа өөрийнхөө театрт очоод тавих л ажил. Найруулга, тайз, хөгжим, хувцасны эскиз гээд яг л энд цуглаж тогтсон форматаараа хийнэ шүү дээ. Тэгээд жүжигчид дасгал сургуулилалт хийлээ, боллоо гэхэд орон даяар нэг цагт нээгдэхээр төсөөлж байна. Жүжгийн агуулга, дэг тавилт, цаад авшиг гээд олон утга учраас энэ бүтээлийг ингэж л хийхийг хүсэж байгаа юм. Том төсөл болно оо. Энэ бол миний харж ойлгож, оролцох соёлын сэргэлт. Өрнийн нэг том сэтгэгч дорнын нэгэн сэтгэгчээс яавал та нар шиг ийм гүн сэтгэдэг соён гэгээрүүлэгч, гүн ухаантан байх вэ гэхэд “Сайн, мууг ялгадаг болчихвол…” гэж хариулсан байгаа юм. Энгийн мөртлөө их эгдүүтэй үг байгаа биз. Сайн, мууг ялгана гэдэг их нарийн шүүлтүүр шиг байгаа юм. “Саран хөхөө” оюуны мэлмийд хүрэх жүжиг гэж үзээд энэ бүтээлд зорив. Бас бурхан багшийн түүхээр жүжиг хийх гэсэн бодолтойгоо их удлаа. 2014 онд нэг хийх гээд больсон юм. Тэр үед бурханч лам Пүрэвбат ахтай уулзаад түүний “Шагжаан чадагч бурханы их намтар” номыг эш болгон Б.Цогнэмэх судалж, жүжгийн зохиолоо боловсруулчихсан, Т.Ганхуяг маань зургаа гаргачихсан явлаа. Санхүүгийн асуудал шийдэгдвэл энэ бүтээл одоо ч хийхэд бэлэн байна. Бурхан багш болсон тэр нэгэн хүмүүний гэгээрэлд хүрсэн агшинг хүмүүст их ойрхон болгосон бүтээл юм. Бурхан багш хэнийг бурхан мэт үздэг байсан юм бэ гэвэл эхийгээ л шүтсэн байж. Бодь модны доор дөрвөн жил сууж турж эцсэн хүүгийнхээ зүүдэнд ээж нь ирээд аливаад төв үзлээр хандахыг хэлсэн цагаас хойших гурван жилд бурхан багш сая гэгээрдэг шүү дээ. Удаан бодсон болохоор жүжиг маань аль хэсэгтээ ямар байх, яаж үзүүлэх гээд бүх хэсгийг би бүр нүдэндээ харчихсан. Бурхан багшийн намтар түүхээс эгэл бид эхийгээ хайрлахын учрыг ойлгочихвол ганцхан энэ л гэхэд ухамсрын том цэнэг. Эхийгээ хайрладаг хүн аавыгаа хайрлана, үр хүүхдээ, хань ижлээ хайрлана, ерөөс бусдыг ойлгож энэрнэ. Хайрын үндэс эх хүн, бурхны ээж хүртэл хүүдээ бурхан нь юм аа гэдгийг л хэлчихвэл энэ жүжиг үр дүнгээ өгөх байх. Бурхан шашин гэхээсээ тэр философийг бодож би “Үнэний хаан Будда” гэж нэр өгсөн. Үнэн чинь өөрөө нуугдана, үнэн заримдаа ялагдана, үнэн маш хожуу ирдэг.
-25 жил жүжиг, зохиол, найруулга гээд явахаар эцсийн эцэст найруулагчийн суу заль хүссэн хүсээгүй, шашны гүн ухаанаар илэрдэг юм уу? Таны хувьд арай эрт биш үү? Сүм хийдийн үүрэг юу вэ, театр урлагийн үүрэг юу вэ гээд л энэ жүжгийн араас найруулагч Наранбаатарт хаяглах маргааныг урьдчилаад хоёулаа ярьчихъя л даа?
-Энэ жүжгээр дамжуулж би хүмүүсийг оюун сэтгэлгээгээр аялуулах нь чухал учраас нийгэмд яриа хөөрөө үүсвэл миний хүсэл, зорилго мөн. Ямар сэтгэгдэл ирэх бол, муулах болов уу гэж бодвол найруулагч байгаад ч яах юм. Ер нь коммент бодож ажилладаг төрлийн найруулагч бол анхнаасаа л алгаа таших болов уу, үгүй болов уу гэж айсан хүн л гэсэн үг.
-Танд ч бас алга ташилт чухал байсан үе бий л биз дээ?
-Тийм үе байсан, одоо өнгөрчихсөн. Тийм учраас мэдээд байхгүй юү. Алга ташихад зориулж, сонсох гэж ажилладаг цаг үе найруулагч болгонд л байдаг байх. Алга ташилт цаг үетэй шүү дээ. Тэр алга ташилт гэдэг чинь кайф учраас зөвхөн түүнд чухалчилж ажилласаар дуусдаг нь ч байдаг. Надад бол нэг их чухал биш болсон, харин яаж нэг ч болтугай хүнд энэ амьдралын утга учир, зүй тогтол, мөн чанарыг ойлгуулах вэ л гээд явж байна. Би чинь одоо их сургуульд багшилдгийг хэлэх үү, онол сургууль, практик театрын дунд бодсоор л ажиллаж байна. Мэдлэг чадвар бүдүүн тоймоосоо нарийсан нарийссаар сүүлдээ утас шиг болох зэрэгт хүрэхэд би хол байгаагаа ойлгочихсон. Тэгэхээр философи руу юу, шашны ойлголт руу юу, шинжлэх ухаан руу орохгүй л бол хүн төрөлхтнийг “баздаг” мяндас шиг юмыг гаргаж ирж чадахгүй.
-Ер нь хүмүүст өөрийнхөө санааг өгч ойлгуулах, хүмүүсийг базах нь тийм хүсмээр зүйл мөн үү. Тухайлбал, Наранбаатарын харж байгааг харж, яг Наранбаатарынхаар эмзэглэж яах юм. Бодож төсөөлж болох л доо, гэвч зайлшгүй чухал гэж үү?
-Ойлгуулах гэдэг нь миний л зорилго. Яг үнэндээ хүмүүс жүжгийг өөр өөрийнхөө л халбагаар хутгадаг юм шүү дээ. Халбагаар, шанагаар авдгийг сайн тооцох ёстой. Тэгэхээр ямар сав руу юугаар юүлэх сонин биш, ямарваа нэг хэмжээгээр хүртээсэй гэж зорьдог тал буюу театр нь л надад чухал. Нийгэмд хэн нэг нь өчүүхэн ч атугай өгөхөөр тооцож, зорьж ажиллах ёстой юм. Энэ бол найруулагчийн таашаал. Найруулагч өөрийнхөө таашаалаар бүтээлээ хийдэг ч гэлээ хүмүүст өгч ойлгуулах, өөрчилж сайжруулахыг хүсдэг юм.
-Та бага залуу наснаасаа улсынхаа соёл урлагийн гол төлөөлөл болсны хувьд урлаг, утга зохиол, шашин, соёлын хийгээд улс төр, эдийн засгийн салбарын нөлөө бүхий хүмүүстэй уулзаж өөрийнхөө санаа бодлыг хуваалцах боломжтой байсан байх. Тэдэн дундаас Танд нөлөөлсөн хэн нэгэн бий юү?
-Би тийм хүмүүстэй ер нь бага ярилцсан шүү. Их ярилцсан гэвэл бүтээлээр дамжсан яриа хөөрөө байсан биз. Залуу байхад миний бүтээл өөрөө намайг төлөөлөөд ярьдаг байсан. Хүмүүсийн зүгээс надад үзүүлсэн хариу үйлдэл, эсвэл элдэв сэтгэгдэл сэлтээс илүүтэй миний бүтээлүүд эргээд өөртэй минь ярилцдаг. Жүжиг намайг заримдаа новш гэж хэлнэ, чи юу ч чаддаггүй юм байна шүү дээ ч гэдэг. Тэгэхээр нь би хариуд нь харж байгаарай чи гэж хариулаад харуулах гэж үйлдэнэ. Тэгээд эцсийн өдөр жүжиг бид хоёрын нэг нь ялдаг шиг байгаа юм. Үнэндээ бусад хүмүүсийн нэр нөлөө надад тун бага шүү дээ.
-Яг одоо Монголын театрын хөгжил Таныхаар яг ямар үе шат, ямар хөдөлгөөн, ямар шинэ зүйлстэй тулгарч байна вэ. Бид бүгдээрээ энэ цаг үе дотор зогсож байгаа ч Та тодорхойлогчдынх нь нэг учраас шинжлэн дүгнэх дуу хоолой ч бас мөн шүү дээ?
-Үүнийг ярих ёстой хүмүүс нь судлаачид, шүүмж бичдэг хүмүүс байхгүй юу. Энэ нөхөд зөвхөн УДЭТ гэхгүй, бүх театрын бүтээлүүдийг судлаад цаг үеэ тодорхойлох ёстой. Гэхдээ та асуусан учраас би өөрийн байр суурийг хэлэх гэж байна. Константин Сергеевич Станиславский гэдэг хүн XX зууны эхэнд жүжиглэхүйн ухааны театрын онолын суурийг тавьсан дээр өнөөдөр мэргэжлийн театрын урлаг тогтож байгаа. Орос орон дэлхийн мэргэжлийн театрын гол цөм. Америкийн Бродвэй бол сонгодог урлаг биш, мэргэжлийн бус театрууд арилжаа энтертайнмент санал болгодог гудамж. Жуулчдын хөлийн газар тул нүд хужирлах үзвэрүүдтэй. Тэнд бизнес сэтгэлгээ ноёлдог бол сонгодог театрт мэргэжлийн урлагийг л үзүүлэх учиртай. Манай театр мэргэжлийн түвшнээр Азидаа тэргүүлдэг. Танай сэтгүүл зүй ч гэсэн хөгжлийнхөө хамгийн хачирхалтай цаг үед байгаа шүү дээ. Зүй зохист хэм хэмжээтэй, өөрийн гэсэн онол арга зүйгээр тодорхойлогддог, нийгмийн эерэг зөв байдал, ухамсар, ёс зүйг заан чиглүүлдэг нь мэргэжлийн сэтгүүл зүй гэж би ойлгодог. Гэтэл хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд мэргэжлийн үйл ажиллагаа явуулах чадамжаа нийгмийн сүлжээнд, мэргэжлийн бус хүмүүст “булаалгачихсан”, тийм үү? Тэгээд мэргэжлийн ажлаа яг зүй зохист хэм хэмжээнд нийцүүлж ажилладаг сэтгүүлчдийнх нь ажил уначихсан, хандалт хөөсөн хүмүүсийн бэлтгэсэн мэдээллүүдийг л масс хэтэрхий дэмжээд байгаа биз дээ? Тэгээд одоо харсан чинь нийгмээ эрүүл бус байдалд хүргэчихсэн гэм бурууг сэтгүүл зүй, хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд үүрч байна.
-Бид театр ярьж байна шүү дээ?
-Тийм, тийм. Яг үүнтэй адилхан нөхцөл театр урлагт ч байдаг л байхгүй юу. Цаг үе, нийгэм өөрчлөгдөх хэрээр хүмүүсийн хандлага, үнэлэмж ч бас өөрчлөгдөж байдаг. Сонгодог урлаг, мэргэжлийн театр энэ өөрчлөлтөд таацуулан дагах биш, урд гүйх ёстой байдаг. Театрын асаасан бамбар ойд төөрсөн хүмүүст гэрэл гаргах байтал хүмүүс өөрсдөө тэр бамбарыг атгах гэж тэмүүлцгээдэг болсон. Яагаад гэвэл театрууд хүмүүсийн урд хөтлөх биш хажууд нь аяыг нь хараад байж байна. Театрын ийм цаг үеийг уналтын үе гэж хэлэх гээд байгаа юм. Аль ч улс оронд хэтэрхий их мэргэжлийн бус хандлага нь давамгайлаад ирэхээр театр нь оюуны хөтөч шинж чанараа алдаад навс унана. Тэгээд үнэхээр мэргэжлийн урлагийн театр л юм бол дахиад шинээр эхэлнэ, дахиад нэг бамбар баригчийг, зүг чиг заагчийг, мөс зүсэгчийг төрүүлнэ, шинэ болно, араас нь гүйнэ. Би үүнд итгэдэг учраас уналтын үед ч мэргэжлийн чиг баримжаагаа алдалгүй хадгалах ёстой, дараагийн хүн төртөл сонгодог утга, ёс зүй, зарчимдаа үнэнч үлдэх ёстой гэж үздэг. Сэргэн мандах цаг үе ирнэ, тэгээд хэдэн арваны дараа дахиад унана. Яг одоо Монголын театр урлаг тун эргэлзээтэй цэгт гацчихсан, хаашаа явахаа мэдэхгүй байна гэж би ойлгож байна. Салаа замын уулзвар дээр зогсчихсон, энэ зам ч зөв юм шиг, тэр нь ч зөв юм шиг. Судлаач, шүүмж бичигч нь байхгүй, дурын сэтгүүлч, дурын үзэгч, нөлөөлөгч хэмээгдэгчид дүрдээ итгээд шүүмж нэртэй коммент бичдэг, ярьдаг болсон. Ямар ч онол арга зүйн форматгүй, зүгээр л дүгнэж бичдэг болчихсон. Театрын уран бүтээлчид нь гацчихсан. Мэргэжлийнхэн бүгд ийм гацаатай байна.
-Та ч гэсэн гацчихсан уу?
-Би гацахгүй. Намайг гацахыг тулгаж байгаа нөхцөл нь ийм бодитой байна.
-Тэгтэл та яагаад гацаагүй гэж?
-Би өөрөө чигээ анхнаасаа харсан юм чинь. Чиг нь байна шүү дээ, мэргэжлийн гэсэн үг шүү. Миний барьж яваа бамбарыг цөөн хүн дагаж болно. Ойлгож байна уу, би уулзварт гацахгүй. Үй олноороо хошууран дагах, үгүй нь надад одоо чухал биш. Би бүр ганцаараа гүйсэн ч болно. Явах чигээ л маш сайн мэдэж байна.
-Та их хор шартай хүн байх?
-Магадгүй ээ, аймаар хор шартай. Тэгээд өөр яах юм? Мухардалд орж л байг уу? Бүгд мухардлаа шүү дээ. Үгүй ээ, би л тэгэхгүй.
-Би мухардаагүй гэж бодох нь аврал биз дээ?
-Тэгээд би юу гэх юм? Үгүй, би яг таг мэдэж байна. Надтай цуг гүйх хүнгүй байсан ч болно. Би гүйх газартай л даа.
-Та хэнд ч анзаарагдахгүйгээр маш их ганцаардсан хүн байх шүү?
-Магадгүй. Хүн өөрийгөө ганцаардсан, үгүйгээ мэдэхгүй байж болно. Би ганцаардсан юм уу, олонтой хүн юм уу гэдгээ...
-Оюутны ширээнээс хамтдаа театрт ирж биенийхээ дэмд өсөж өндийсөн уран бүтээлч найзууд С.Болд-Эрдэнэ, Г.Эрдэнэбилэг, Д.Ганцэцэгээс эхлээд театрын итгэл найдвар болж байсан А.Ганчимэг, Э.Тодгэрэл нар, хамгийн сүүлд Н.Баярмаа гээд ид солгорон гарч ирээд л Таны дэргэдээс явцгаачихсан. Дараагийн үеэс Б.Шинэбаяр гялалзаж байна. 25 жил дүр бүтээлгэх гэж өнгөлж зүлгэчихээд алдах, дараагийн жүжигт найдах цөөн хүнтэй байх нь ерөнхий найруулагчийн цөхрөл байж таарна. Таны арга барагдсан байх тийм үү? Ерөнхий найруулагчаа байгаад шинэ ажилд шилжихэд зөвшөөрсөн нууц шалтгаан энэ биш биз?
-Би ямар авааль нөхөр, авааль эхнэр нь байгаа биш.
-Эсвэл Та яв зайл гэж хөөчихөөд араас нь ганцаарддаг юм уу?
-Хүн бүхэн л өөрийнхөө хүслээр амьдрах гэдэг. Ирэх, явах, илүү аятайхан, эсвэл ашигтай гэж бодсон газраа байх нь хүний эрх. Жүжигчид театраас гармагц би ард нь ганцаарддаг ч юм биш. Зүгээр л үзэл бодол ганцаардахыг л ганцаардал гэдэг юм шүү дээ. Миний үзэл бодол, баримталдаг зарчим бусад хүмүүсийнхтэй нийлэхгүй байхаар л би ганцаарддаг. Гэтэл би өөртөө үхэн үхтлээ үнэнч. Яагаад гээч? Үзэл бодол, зарчимдаа үнэнч хүнийг л жинхэнэ зоригтой хүн гэж байгаа шүү дээ. Би ийм зоригтойгоо л дуусна. Ганцаараа ч бамбар бариад гүйж чадна аа. Өчүүхэн намайг үзэл бодлоосоо, зарчмаасаа ухрахгүй амьтан юм байна гэдгийг хүмүүс ойлгочихдог юм, тэгээд л тэр.
-Тэд Таны адил театраар “өвдсөн” гэж харвал эргэн нэгдэх хувилбарыг бодож болох уу. УДЭТ гэж төрийн хаягтай, төсвийн бага цалинтай газар шүү дээ. Үнэн чанартаа уран бүтээлчид театраас Наранбаатарын мөрөн дээр зогсох дайны юм хүсдэггүй нь ойлгомжтой. Харин уран бүтээлийн чөлөө авч нэмэлт орлоготой байх боломжийг шаарддаг байх?
-Тийм ээ, үнэн. Гэхдээ зарчимтай байх ёстой. Яагаад гэвэл драмын театрын найруулагч нар жүжигчнийг нээдэг. Хэдийн нээгдчихсэн, алдарт хүрчихсэн хүмүүсийг цуглуулж байгаад жүжгээ нээдэг хүмүүс байдаг болсон. Харин манайх тийм театр биш. Энд хэний ч танихгүй хүнийг хэн бүхэн таньдаг хүн болтол мэргэшүүлдэг. Ердөө л товчхондоо хэлэхэд ийм.
-Та театрт ажиллаж буй бүхий л хугацаандаа хэн нэгэн маш хүчтэй найруулагч төрөн гарах гэж байсныг ажигласан, эсвэл одоо ид гарч ирж байгааг нь ойшоон тоож байгаа залуу найруулагч байна уу?
-Би Монголын хамгийн хүчтэй найруулагч нар ажиллаж байх үед театрын хаалга татаж орж ирсэн хүүхэд байхгүй юу. Таны наад асуултад бол ёстой хариулж мэдэхгүй юм байна. Яг гарах гэж байсан тэр хүн хааччихсан бэ гэх хүн алга, энэ л нэг гэж хэлмээр хүнийг ч одоохондоо олж хараагүй л байна. Харин гарч ирээсэй гэж маш их хүсэж байна.
-Классик, мэргэжлийн урлагийн эх орон, Таны ч бас очиж сурахыг өрөөдөж байсан Орост найруулагчийн мэргэжил эзэмшээд ирсэн залуу найруулагч манайд нэгээр тогтохгүй байна шүү дээ. М.Батболд, Э.Ёндоншарав, Б.Даваасүрэн гээд л. Эдний ажлыг Та ажигладаг уу?
-М.Батболд, Э.Ёндоншарав хоёр чинь манай театрын орон тооны найруулагчид учраас мэднэ шүү дээ. Тэдний ур чадвар, авьяастай авьяасгүйн тухайд, ер нь хэр зэрэг найруулагчид болохыг дараа хэлье.
-Ярилцлагын төгсгөлд хэлье гэсэн үг үү?
-Ийм юм байна. Академик театрт амьдарч чадах найруулагчид их ховор л доо. Тэр стандартад, тэр академик агаарт, тэр хөрсөнд амьдарна гэдэг өөрөө маш том асуудал байхгүй юу. Найруулагч ямар аквариумд амьд байх вэ гэдэг чухал. Тэрэндээ эхлээд сурах хэрэгтэй. Дараа нь харин бүтээлийн чанар чансаа яригдана. Би цаг нь болохоор шулуухан хэлчихнэ, асуудалгүй. Цаг нь болоогүй байна. Эхлээд энэ театртаа амьдарч сурахыг нь харах хэрэгтэй шүү дээ.
-“Амьдрахуй” Улаанбаатарт сар тоглоод одоо Эрдэнэт хотод тоглож байна. “М.Батболдын “Фауст”, “Гэм зэм”, “1984” ч эрдмийн театрын тайзнаас гадуур тавигдсан. Түүний найруулгын дэг, хэлбэр УДЭТ-т таарахгүй байна уу?
-Классик жүжигүүд биш байгаад байна. Жишээ нь, тавилт нь классик биш.
-Ер нь академик театрт тохирох, эсэх дүгнэлтийг хэн өгдөг юм?
-Өөр газар тавина аа гэдгээ тэр хүн өөрөө мэдээд л тэгж байгаа хэрэг шүү дээ. Түүнээс би, бид бол энд нэг сайхан бүтээл тавиач л гэж хэлдэг. Академик гэдэг мөн чанарт нийцсэн, уламжлалыг шинэчлэлээр баяжуулсан, тэгэхдээ мэдээж шинэ харцтай, шинэ гаргалгаатай шинэ бүтээлийг нь энд хийлгэх сонирхол маш их байна. Би харин хэлэх гэсэн юм байна, өөр театрын чиглэлтэй яваад байвал академик театрт дасахгүй шүү дээ, амьдрахгүй шүү дээ. Энэ чинь л академик театр байхгүй юу. Миний хөгшчүүд үүнийг чинь маш олон жилийн турш суурьшуулж тавьж өнөөдөрт ирсэн юм. Хэн нэгэн залуу театрыг илүү сайхан болгох гэнэн цагаан мөрөөдөлдөө хөтлөгдөн гаднынхны ороо бусгаа хэлбэр загвараар будахыг би хараад хөөрөөд байвал тэнэг хэрэг болно. Би энэ бодолдоо бат итгэлтэй болсон. Сая манай театрт Унгарын Будапешт хотын Үндэсний урлагийн театрын ерөнхий найруулагч, захирал Атилла Виднянский ирэхдээ “Монголын үндэсний эрдмийн театр амьд байна. Манай Европ өнгө загвар болчихсон. Эрэл хайгуул гэж үгийн дор хэлбэрийг зөвтгөх тусам академик театраар уламжлагдан ирдэг сонгодог эвдэрч байна. Театр бол эрж хайдаг газар биш. Үзэгчид л театраас эрж хайхаар хүрэлцэн ирдэг” гэж хэлсэн. Надад бол “зэвүүн” л сонсогдсон. Ирэх дөрөвдүгээр сард бид Будапештад зохион байгуулагддаг олон улсын театрын наадамд “Тэнгэрийн хүү” жүжгээрээ оролцоно. 30-аад орны бүтээлүүдтэй зэрэгцүүлж өөрийнхөө хаана байгаа, юу хийдгээ ёстой л тэнд нэг сайн харж мэдэж авъя. Тэнд мэдээж шүүмж явна. Театрын хөгжил хаана байна гэдэг Таны асуултын хариу тэндээс л тодорхой болох нь. Би өөрийгөө толинд аятайхнаар хараад сурчихсан байвал яах вэ, яг үнэндээ хөндлөнгөөс ёстой гамшиг байж болно шүү дээ. Мэргэжлийн судлаач, шүүмжлэгчдэд үзүүлээд ирье. Бусадтай жишигдээд, харьцуулагдаад ирье.
-Та “Тэнгэрийн хүү” жүжгээр тэр наадамд оролцохын тулд шинэчилж тавьлаа шүү дээ. Яагаад энэ жүжгээ сонгосон бэ?
-Одоо жишээ нь “Анна Каренина”-г авч очоод ямар ч нэмэргүй. Өөрийнхөө ялгамжийг, өв соёлоо, хамгийн сайн мэддэг юмаа харуулсан бүтээлийг хийж байж бид хэн бэ гэдгээ ойлгуулна. Анна Каренинад монгол хүн тоглохыг бид дотооддоо үнэмшээд үзээд байгаа юм. Би заримдаа инээд хүрдэг байхгүй юу. Манай “Ээдрээ” жүжигт герман хүмүүс тоглохыг германчууд нь л үнэмших биз. Би лав үзэж чадахгүй хошин шог үзэж байгаа мэт болох биз. Харин Германы театрт Брехтийг, Гётег үзэх бол өөр хэрэг. Тийм учраас бид үндэсний зохиол, бүтээлээ үзүүлж харуулах ёстой. “Тэнгэрийн хүү”-гээ технологийн бүхий л дэвшлийг шингээн шинэчилж тавьсан. Найруулга 2011 оны тавилтаараа яг л хэвээрээ. Жүжигчдийн бүрэлдэхүүн л цоо шинэ залуучуудаар сэлбэгдсэн. Манай түүхийг дэлхийн улс орнууд өөрсдийнхөөрөө ашиглачих гээд байх хандлага ялангуяа кино урлагт анзаарагддаг. Тэгвэл “Тэнгэрийн хүү” жүжгээрээ хүннүчүүд бол монголчуудын өвөг дээдэс мөн гэдгийг тунхаглах уран бүтээлчийн зорилго байна. Бидний өвөг хүннүчүүдийн эх орон, газар шороо, төрт улсаа гэсэн үнэт зүйлийг энэ цагт нэг наашлуулан авчрах гээд байгаа юм. “Түүхийн хичээлийг жүжгээр заана гэж ямар ац байдаг юм” гэх монгол хүн бас гарах биз. Тэгвэл би “Май за юу, чам шиг ном уншдаггүй, юу ч мэддэггүй юманд өөр яадаг юм” гэж хэлье.
-Европын тайзанд гарахад бэлэн болсон энэ жүжгээ саяхан дотооддоо тоглоход хэр амжилттай болсон бэ? Ер нь жүжиг амжилттай болсныг юугаар хэмждэг юм бэ?
-Найруулагчийн сэтгэлд бол дажгүй. За мэдээж, үзэгчдийн сэтгэгдэл хамгийн чухал. Бүх юмыг үгүйсгэдэг, юу ч таалагддаггүй сүүдэр шиг хүмүүсийн сэтгэгдлийг яалтай. Сүүлийн үед жүжиг амжилттай болсныг орлогоор дүгнэдэг болчихож. Энэ чинь арилжааны урлагийн үзүүлэлт шүү дээ. Арилжааны урлагийг хүмүүс гадуур хийсээр байтал би энд арилжааны юм бодож яах юм бэ. Энэ академик театрыг тэгж баллаж болохгүй шүү дээ. “Тэнгэрийн хүү”-г үзсэн хүмүүс бодож эрэгцүүлэх, улбаалан ярилцах агуулгаа тээгээд гарав уу л гэдэг байна л даа. Яагаад бид газар шороо үнэтэйг анзаарах дургүй мөртлөө нүд хужирласан юманд дурладаг юм. Үзэж дуусаад юм ойлгосон үгүй нь хамаагүй, нэг тийм гоё ч юм шиг болоод гардаг л байхад хангалттай юу? Ингэж урлаг хийхгүй ээ. Чиний зүрхэнд буруу агуулгатай, буруу өнцөгтэй уран бүтээл буруу ойлголтыг л тунхаглана шүү дээ. Тийм учраас алдартай найруулагч нар хэлдэг юм шүү дээ, зөв хүн, зөв сэтгэлтэй хүн найруулагч хийх хэрэгтэй гэж. Ингээд л бидэнд судлаачид, мэргэжлийн шүүмж бичигчид чухал байгаа юм. Хэр бүтээл болсныг хамгийн түрүүнд чин үнэнээр нь хэлдэг жинхэнэ судлал шүүмжлэлийн хүмүүс л хэлэх ёстой. Тэр хүн бичихгүй байсан ч хамаагүй, ирээд үзэхэд нь, гараад бичих эсэхийг нь хүлээж байхдаа ч баярлана. Үнэндээ муулсан ч баярладаг тийм судлаач шүүмжлэгч хэрэгтэй байна.
-Критикүүдийг театр төрүүлдэг юм уу, дээд сургуульд эзэмшдэг мэрэгжил юм уу, эсвэл үзэгчдийн дундаас бичсээр мэргэшээд сайн шүүмж бичигч болдог юм уу? Манайд тийм улс байна уу?
-Жишээ нь, инженер хүн урлагийг хэрхэн ойлгосноо бичвэл тэр нь шүүмж биш, сэтгэгдэл. Онол үзсэн, судалгаа шинжилгээний арга зүйтэй, түүгээрээ ухаж төнхөж бичдэг хүнийг л би шүүмж бичигч гэж үзнэ. Юу дутаад тааруу болсон алдааг илчилж чадна, яаж хийгээд сайн болсныг олж үнэлнэ гэдэг бол шүүмж.
-Олноо алдаршсан, уран бүтээлчдэд зөвшөөрөгдсөн мэргэжлийн шүүмжлэгч төрөн гараагүй гэвэл театр ч бас өөрөө учир дутагдалтай юм шиг ээ. Үзэх юм нь өөрөө маш идэвхтэй байлгаж байж шүүмж гэдэг тэр ховор салбар урлагтайгаа параллель орших биш үү?
-Театрт ингэж шууд наахгүй ээ. Манай соёл урлагийн салбар 1998 оноос хойш Соёлын яамгүй 20 гаруй жил явах дунд тэр судлал, шүүмжлэлээр мэргэжилтэн бэлтгэх бодлого завсардчихсан нь эхний асуудал. Хоёрдугаарт, шүүмж чинь өөрөө хүний хараал иддэг зүйл. Эергээр хүлээж авдаг, ажлаа сайжруулахад хэрэглэдэг ухаантан цөөхөн учраас ихэнх нь өсөрхдөг. Шүүмж бичээд нэр бүхий уран бүтээлчдийн дарамтад өртсөөр сүүлдээ бичих хүсэлгүй болсон хүмүүс байдаг юм шүү. Мэргэжлийн шүүмж үнэ хөлсгүй байх ёсгүй. Мөнгөн шагналын хэмжээ нэлээд өндөр байх, шүүмжийг хүлээн авагчид мөн мэргэжлийн хандаж сурах хүртэл жаахан зай бий байх.
-Танай театрын урын сангаас буюу Таны яг хамар доороос “Тамгагүй төр” театрын бус найруулагчийн ажил болж УДЭТ-ын рекордыг эвдэж, өмнө бидний харж байгаагүй стандартыг тогтоосон. “Хэро” Б.Баатарын хийж байгаа ажлаас, нөү хаугаас нь санаа авах, урам зориг төрөх сэдэл Танд багагүй байсан болов уу? Та ер нь цочирдсон уу?
-Бавуугийн Лхагвасүрэн гуайн зохиол, оюуны өмч нь зохиолч байна. За энэ жүжгийг 1998 онд Ч.Найдандорж найруулагч УДЭТ-ын тайзнаа амилуулсан байдаг юм. Энэ зохиол “Ардын жүжигчин Л.Жамсранжавд зориулав” гэсэн хаягтай, Арчуг хаанаа тодруулаад ирэхэд нь би хоёр нүдээрээ харж байлаа. Энэ үйл явдлын өмнөхөн миний их сургуулийн дипломын ажлын жүжиг Хүүхэд залуучуудын театрт хэр баргийн ажил таалагддаггүй, ааштайгаараа зартай И.Нямгаваа найруулагчийн тайзан дээр 10 хоног тоглож, бидний хэдэн оюутан нэлээд шуугиулаад авсан. Тухайн үеийн урлагийн зөвлөл намайг үнэлээд, Найдандорж найруулагчийг “Ромео Жульетта”-гаа хийсний нь төлөө бид хоёрыг Москвад болсон олон улсын “Нью Европ” гэж том фестивальд оролцуулсан юм. Тэнд Найдандорж найруулагч “Тамгагүй төр”-ийнхөө зохиолыг кармандаа хийчихсэн, “Одоо ах нь очоод энийг тавина” гээд цуг явсан надтай зохиолынхоо тухай ярьдаг байлаа. Ирээд л ажилдаа орж, 1998 ондоо үзэгчдийн хүртээл болгосон. Тэсрэлт болсон. Мөнхдорж найруулагч хойноос төгсөж ирээд жүжигчдийн аялгуулан ярьдаг тоглолтын хэв маягийг халж, ямар ч хэтрүүлэггүйгээр амьдрал дээрх шигээ ярьж харилцдаг болгоод жүжиглэхүйд өөрчлөлт хийчихсэн байх үе л дээ. Найдандорж найруулагч “Тамгагүй төр”-өөр драмын театрт тоглодог байсан хуучин стилийг сэргээж, хэлийг нь аялгуутай болгож тавьсан. Сэвжидийн Сүхбаатар гуай хөдөлгөөний найруулагчаар ажиллаж, бүжгийг нь дэглэлээ. Суут З.Хангал гуайн хүү Булган хөгжмийг нь бичиж билээ. Супер хөгжим. Ганхуяг зураач анх удаа театрын тайзан дээр хас тэмдгээр декорац хийсэн. Хүмүүс фашизмаар нь ойлгодог байсан үе байв. Тэр хас дээр жүжигчид гардаг. Тэр үед Хүннүгийн үеийн хувцас хэрэглэлийн олдвор их ховор байсан учраас Ганхуяг зураач өөрийнхөө төсөөллөөр жүжгээ хувцасласан. Би чинь залуу хүн, үзэж суралцах гэж байгаа юм чинь нэг бүрчлэн харна. За масс гэдэг юмыг тэнд тун сүр бараатай тавьсан даа. Хэвтүүлүүдэд бидний олон жүжигчин тоглодог. Хар нөмрөгөн хувцастай. Тэгээд энэ жүжгээрээ Найдандорж найруулагч Төрийн соёрхолтод дэвшиж байсныг би санадаг юм. Жамсранжав гуай бүр гайхуулж орхисон юмдаг. Залуучууд бид Жамсранжав гуайн үгийг нь цээжилдэг байлаа шүү дээ. “Өө-өө... цээжинд нь тамга багтаж болно оо доо” гээд л бүгдээрээ л нэг Жамсранжав гуай болчихсон хүнгэнүүлээд л. Тэгтэл бишрүүлж тэр жүжигт тоглодог байлаа даа. Жамсранжав ахыг тэнгэрт хальсны дараа Г.Равдан ах, Б.Жаргалсайхан ах тоглосон. Манай театрын урын санд өөрийн гэсэн дэгтэй энэхүү жүжиг олон ч удаа тоглосон түүхтэй. “Хэро” Баатар найруулагчийн тухай бас дурсамж ярья. Залуу байхад хүмүүс намайг арилжааны шар жүжиг хийлээ гэж шүүмжилдэг байх тэр үед ихэнх жүжгээ би дуут тоглолттойгоор тавьж, клип зориулан гаргадаг нь миний бодож олсон маркетинг байлаа. Тэр үед л Баатараар клипээ хийлгэхээр танилцсан юм. Театрын урлагт хувийн жүжиг гэдэг юмыг анх тавьж, би өөрөө мөнгө зээлж, театрт түрээсээ төлөөд, жүжигчдээ хөлслөөд, тайз декорацаа бүтээгээд, зар сурталчилгаагаа ч хариуцаад, за ингээд арилжааны шар найруулагч гэж шүүмжлүүлж, тэр хэрээр тасалбарын үнийг өсгөж, үзэгчдийн суудал дүүрдэг байв. “Шөнө амталсан нулимс” жүжгийн клипийг хүмүүс одоо ч санадаг байх. Баатар маань магадгүй тэр үеэс театрт дурласан байх гэж би бодож байна. “Монгол тулгатны зуун эрхэм” нэвтрүүлгээ хийж байхдаа Лхагваа ахтай дотносож, энэ жүжгийн эрхийг аваад хийхээр болсон шүү дээ. Баатар найруулагч “Тамгагүй төр”-ийг тавих тухайгаа надтай уулзаж, дэмжиж туслаач гэсэн. Би тодорхой хэмжээнд саналаа өгсөн. Баатар мэргэжлийн зураач учраас тайз декорац, хувцас гоёлын дизайныг уран харсан. Наад зах нь чанартай материал ашиглаж, тайзны гэрэл, сүүдрээр төгс тоглосон. Жүжигчний үйл хөдлөл, дүр төрхийн итгэл үнэмшлийг биежүүлэх нэмэлт ажлууд нь тун сайн. Цаг үедээ үзэгдэл болсон бүтээл мөн шүү. Харин драмын жүжиг биш шүү, энэ бол дэнс драма жанрын бүтээл юм аа гэж уран сайхны зөвлөл дээр би шулуухан хэлсэн. Нүд баясган хужирлах, өндөр борлуулалтад чиглэсэн энтертайнмэнт бүтээл. Сүүлдээ “Монгол хаан” болчихлоо шүү дээ, энэ жүжгээс суралцах нэг том зүйл продюсерын ажил байлаа. Манай театрын олон сайн бүтээл сурталчилж, үнэ цэнийг өгч чадаагүйн улмаас нийтэд хангалттай хүрэлгүй үлдсэн. Би бүр “Анна Каренина”-гаа маркетингийн албандаа орж хэлж байсан, Орост аваачаад тавьсан ч нүүр бардам жүжиг гэж. Би хэнээс ч хуулаагүй, хэний ч дэгээс аваагүй. Танай алдарт Толстойн бүтээлийг монголчууд ингэж хийлээ гээд хамтын ажиллагааны гэрээтэй театрууддаа танилцуулахад уригдах боломжтой шүү дээ. Миний энэ дарга болдог нэг шалтгаан ч энэ л дээ. Одоо ингээд “Тэнгэрийн хүү”-гээ аваад 91 хүний бүрэлдэхүүнтэй Унгарт тоглох боллоо. Дахиад л би нэг тэсрэлтийг хийх гэж байна шүү дээ. Өнөөдөр гэхэд л манай дээр бидэнтэй хамтарч мюзикл хийх солонгосчууд ирж байна. Тамга авч, олдсон боломжийг алдахгүйн төлөө үзэх гээд байна шүү дээ. Шийдвэрийг би тээнэгэлзэхгүй хурдан гаргаж байна, замын зардал дээр туслах хүн ч гарч ирч байгааг тэнгэрийн умдаг гэж санаад л зорьж байна.
-Энэ жүжгээс хойш Таны хувийн харилцаанд нэг өөрчлөлт гарсан нь та олон жил үй зайгүй нөхөрлөсөн Болд-Эрдэнэ, Эрдэнэбилиг хоёртойгоо нэлээд заагтай болчихсон уу?
-Үгүй үгүй. Бид сайхан мэндтэй устай л явдаг.
-Та үзэл санаа л ганцхан ганцаардаж байна гэж хэлсэн ч гэсэн найруулагчийн хувьд жүжигчид гэдэг нь түүний томоохон “бүтээл” байдгийн хувьд цаашид надтай л цуг явна гэж итгэж байсан жүжигчдээ өөр найруулагчидтай ажиллах болсонд гомдоогүй юү?
-Үгүй ээ, үгүй. Бид амьдрал дээр найзууд байсан, нийлээд уран бүтээл хийчихдэг байснаас бусдаар учиргүй өөртөө нааж үзээгүй шүү дээ. Театраас гарсан шалтгаанаар нь жүжигчин хүнийг баалж дүгнэхэд их нарийн түвэгтэй байдаг юм шүү. Зүгээр яах вэ, театртаа үнэнч байна гэсэн үгнээсээ урвасан нь бол тэр хүмүүсийн мөн чанарын асуудал байх. Би энэ дээр нэг их эмзэглэдэггүй. Амьдралд байдаг л үзэгдэл шүү дээ. Хүмүүс л ингээд өгдөөгөөд байдаг юм. Наачихсан биш. Үгүй одоо хань ижил минь бол бас гомдоод үг хаях санж. Том зорилгынхоо төлөө урагшаа алхаад л явж байвал барав.
-Ер нь нэг онцгойроод л ирэхээрээ явчихдаг юм шиг үзэгдэл ээ гэж үү?
-Театрт нэг тийм үзэгдэл угаасаа байсан л юм билээ шүү дээ. Яах вэ, социализмын үед хувийн зах зээл байгаагүй учраас эндээ баригдаад ирсэн болохоос биш. Жишээ нь, Г.Доржсамбуу гуай театрын дарга болоод байтал Н.Сувд гуай, Г.Мягмарнаран гуай, өөр хэн хэн ч билээ хэсэг жүжигчид хаяад гарч. Бага тайз байгуулна гээд л. Тэр чинь үзэгдэл байж л байгаа биз дээ. Яг ямар зөрчил, учир шалтгаан байсныг нь бол бид мэдэхгүй. Хөндлөнгөөс бол орхисон, хаяад явж байсан нь үнэн. Гэтэл Доржсамбуу найруулагч зогсоогүй. Одончимэг, Дэмидбаатар, Онон гээд хэний ч танихгүй хүмүүсийг авчраад л, бүрдүүлээд л, бойжуулаад л, хөгжүүлээд л сайн жүжигчин болгосон. Тэд бас л театраас явсан шүү дээ. Ингэхээр цаг хугацаа өөрөө ийм шалгууртай, шүүлтүүртэй юм байна.
-Тэгвэл ганцаардал гэдэг чинь найруулагчийн хувьд зайлшгүй юм биш үү?
-Харин магад үнэн чинь наадах чинь байх.
-Хэн илүү, хэн сайн бүтээсэн нь явах нь тодорхой юм бол найруулагч чинь хамгийн тэнэг ажил юм биш үү?
-Магадгүй ээ, магадгүй. Тийм учраас найруулагч нарыг театрын эцэг гэж нэрлэдэг шүү дээ. Бас хамба ч гэх шиг. Тэгээд би боддог юм шүү дээ. Урлагийн хүмүүсийг л ингээд сонирхоод мөлжөөд байх юм, цаагуур чинь улс төрд цуг явж байгаад нэгнээ дэгээдэж унагаагаад дэвсэлчихдэг хүмүүс зөндөө байна.
