Монгол Улсад орчин цагийн Зэвсэгт хүчин байгуулагдсаны 104 жил, монгол цэргийн өдрийг тохиолдуулан дөрвөн эрхмийн түүхийг хүргэж байна.
Түрүүч Д.Ганбаатар
-1988 онд 53 дугаар дунд сургуулиа төгсөөд цэрэгт татагдсан. Биднийг 45 хоногийн карантин дуусгахад Хилийн ба дотоодын цэргийн 05-р хорооны тусгай салаанд хуваарилсан байлаа. “Одонт хороо” хэмээн алдаршсан энэ ангийн тусгай салааны орлогчоор томилогдсоноо би цэргийн тангаргаа өргөхдөө мэдсэн юм. Манай хороо 500 гаруй цэрэгтэй, дөрвөн рот нь харуулынх бөгөөд Их тэнгэр, өвлийн ордон, бунхан зэрэг тусгай объектуудын манаанд гардаг, төрийн ёслолын харуулд зогсдог нуруулаг, хүчтэй эрчүүдээс бүрдэнэ. Мөн дээд сургуулиас татагдсан, гадаадад цэргийн дээд сургуульд явах оюутан-цэргүүд, зураач, хөгжимчин голдуу, насаар жаахан ахимаг нөхдөөс бүрдсэн нэг рот байх. Тухайн үеийн МАХН-ын гишүүн ч эдэн дотор маань байсан гээч. 18 настай, хүүхдээрээ намайг яагаад энэ эрчүүдээс сонгон шууд л бага түрүүч цол өгөөд тусгай салаан орлогч болгосныг би тухайн үед огт бодоогүй, болох ёстой зүйл болж байгаа мэт, энэ үүргийг биелүүлэх гэж л цэрэгт ирсэн юм шиг хүлээн авч байлаа. Офицер удирдлагуудын нүдэнд би ямар харагдаад тэд надад итгэснийг одоо ч үнэндээ мэдэх юм алга.
Цэрэгт ирээд эмх цэгц, нягт үйл ажиллагаанд юун түрүүнд суралцсан. Одоо ч би цаг баримталдаг хэвээрээ. Цэрэгт бас үлээвэр хөгжим тоглодог болсон. Хар амиа хичээж урд гарах, эсвэл бусдадаа саад болж ард хоцрохгүйн тулд олонтойгоо явахад сурсан, бас салаан орлогчийн хувьд цэргүүдээ сургасан байна. Жагсаалын бэлтгэл хийх, маршад гүйх гэхчлэн бүгд нэгэн зэрэг байх ёстой учраас зарим нэгнээ дагах, зарим нэгнээ дэмнэх болдог. 15 км-ийн маршад гүйх чадваргүй ч хүн гэж бий. Түүнийг арын албанд дайчилж бас болдог. Олон эр хүн жагсах нь нэг хүн шиг байхын нэр. Дураараа хийчихдэг, эсвэл зодож жанчаад л болгочихдог зүйл биш. Дэг журамд нэгдэж мөр зэрэгцдэг л дээ.
Хоёр жил алба хаагаад түрүүч цолтой 1990 онд халагдаж байлаа. Биднийг алба хаах хугацаанд нийгмийн их шилжилт хөдөлгөөн өрнөж, дотоодын цэргийн ногоон өнгийн мөрдэс зүүсэн бид харьяалал өөрчлөгдөөд цагдаагийн ягаан мөрдэстэй халагдсан юм. Манай ангийн онжавууд дотроос хожим 2000-аад онд цэрэг, цагдаагийн удирдлагад гарсан олон хурандаа, мөн алдартай улстөрч, урлаг соёлын одууд төрөн гарсан. Бид энд тэнд тааралдахаараа ах дүүтэйгээ уулзаж байгаа юм шиг л сүйд болцгооно шүү дээ.
Түрүүч Ц.Энхтүвшин
Би Зэвсэгт хүчний 034 тусгай рот буюу Алдар спорт хороонд алба хаагаад, халагдахдаа 013 тусгай хорооноос халагдсан гэхээр хоёр ангитай хүн. Түрүүч цолтой.
Цэргийн найзууд бол амьдралд хамгийн үнэнч, насан туршийн найзууд байдаг. Яагаад гэвэл бид 3 жилийн турш хамтдаа халахдаа халж, хөрөхдөө хөрж, өлсөхдөө өлсөж, цангахдаа цангаж, инээхдээ инээж, хамаг юмаа хоорондоо илэн далангүй ярьж, ижилхэн амьдралыг туулдаг болохоор хооронд нь ямар нэг ялгаа зааг байдаггүй.
Цэрэгт бүх зүйл болно. Энд үг сонсож сурна, шанаа авч сурна. Даарч сурна, бэрхшээлийг давж сурна, ямар ч даалгаврыг өөрийн ур ухаан, хүч чадлаар гүйцэтгэж сурна. Тушаал бол тушаал тул “Үгүй, чадахгүй” гэж хэлж болохгүй. Цэрэгт явсан хүн, яваагүй хүн хоёрын хооронд маш том ялгаа байдаг. Би армийг их сургуулиас илүү юм хүнд өгдөг гэж боддог. Биеэ авч явах байдал, хүнтэй харьцах, дэг журам гээд амьдралд алхам тутам цэргээс сурсан зүйл хэрэг болдог. Миний он жавууд гэвэл хөлбөмбөгөөс Ц.Энхбат Сэмка, шилдэг хаалгач Ш.Насанжаргал, волейболын Мөөжиг, сагсны Чинзориг, бөхөөс идэрчүүдийн дэлхийн аварга Эрдэнэбаяр гээд байна даа. Миний бодлоор бүх эрчүүд цэргийн албыг хаадаг байх хэрэгтэй юм даа. Наанадаж үг дааж сурна, олон аавын хөвгүүдтэй нөхөрлөж, хатуу хэцүүг хамтдаа туулж сурна, хэр зэргийн эрийн хуйх вэ гэдгээ мэдрүүлнэ, мэднэ, сайхан даа сайхан, эр цэргийн алба хаах.
Байлдагч Э.Темур
Би 2023 оны 5 сарын 5-нд Халх голын 0198-р анги руу жилийн цэргийн алба хаахаар яваад ирсэн. Манай хоёр багын найз маань хоёулаа цэргийн алба хааж байсан юм л даа. Гэтэл би өөрөө цэрэгт явж байгаагүй хэр нь найзуудтайгаа цуг цэргийн баяр тэмдэглэх нь бага зэрэг сонин санагддаг байсан учраас цэрэгт явахаар шийдсэн юм. Анх 2021 онд цэргийн үзлэгт ороод тэнцээгүй тул жилийн турш биеэ эмчлүүлж эдгээд 2023 онд цэргийн албанд татагдсан. Халх гол бол дэлхийн хамгийн том агаарын дайн болж байсан түүхэн газар гэдэг утгаараа Халх голынхоо манаан дээр хилийн зурвасаа хамгаална гэдэг миний хувьд маш бахархууштай зүйл байсан. Идэр есийн хүйтэнд үүрийн таван цагт босож, морио эмээллээд, цагийн дотор бүх бэлтгэлээ хангаад зургаан цаг гэхэд манаандаа гардаг байлаа. Морио амраах үедээ амраагаад, 10-20 километр замын багагүй хэсгийг алхаад туулна гэдэг эр хүний хувьд шандас шалгаж, тэвчээр шаардсан зүйл байдаг юм билээ. Хилийн шугамаа дагаад тэр сайхан онгон дагшин байгалийг хамгаалаад морьтойгоо явахад сэтгэл дүүрээд маш сайхан. Хилийн зурвасаас Хятадын хил нэвт харагддаг юм л даа. Яг тэр зүг рүү харахад эх орныхоо газар нутгийг хамгаалах хүсэл улам бүр төрдөг. Би ахлах байлдагч цолтой байсан учраас хоёр цэргийг ээлжээр хариуцан манаандаа явдаг байсан. Манаагаа ахлаад явж байхдаа ямар ч алдаа мадаг гаргалгүй, яг л цагтаа, явах ёстой замаараа албаа гүйцэтгээд явах тэр мөч л миний сэтгэлд хамгийн тод үлдсэн.
Ахлах дэслэгч Г.Гантулга:
Би Архангай аймагт төрж, өссөн. Сумандаа дунд сургуулиа төгсөөд БХИС-д элсэн, төрийн захиргааны удирдлага мэргэжлээр суралцаж байхдаа ОХУ-ын Батлан хамгаалах яамны харьяа Цэргийн их сургуульд шилжин суралцсанаар цэргийн сэтгэл зүйч мэргэжил эзэмшсэн. Сургуулиа төгсөж ирээд Зэвсэгт хүчний 084 дүгээр ангид Ротын сэтгэл зүйч, соёл хүмүүжлийн ажилтан албан тушаалд ажиллаж, энэ хугацаанд “Бланс межик”, “Шийдэмгий шийдвэр” зэрэг хоёр талын болон олон улсын хамтарсан хээрийн сургуулиудад оролцсон. Үүнээс гадна Афганистан Улсад үүрэг гүйцэтгэж, цэнхэр дуулгат, энхийг сахиулагч дайчдын эгнээнд багтсан даа.
Харин 2021 онд аавын маань бие чилээрхэж, аавыгаа ачлах зайлшгүй шаардлагатай нүүр тулж, ар гэрийн гачигдлын шалтгаанаар ажлаасаа чөлөөлөгдсөн. Хэдийгээр аавыгаа дэргэдээ үлдээж чадаагүй ч эцсийн амьсгалаа татах хүртэл нь отгон хүүгийн ёсоор тултал ачлахыг хичээж байснаараа сэтгэлээ хуурч, өөрийгөө тайтгаруулдаг.
Би хүний амжилтын үндсэн суурь нь эмх цэгц, дэг журам, сахилга бат, дэг журам гэж боддог. Цэргийн амьдралд энэ бүхэн эд, эс бүхэнд нь шинэгэсэн нь бий. Түүнчлэн өөрөө ч анзааралгүйгээр маш их зүйлд суралцсан, хөгжиж дэвшсэн, боловсорсон байдаг. Үүнийгээ Зэвсэгт хүчний халуун бүлд явахдаа ойлгоогүй, харин гадна нь гараад л анзаардаг юм байна.
Намайг Афганистан Улсад “Шийдвэртэй дэмжлэг” энхийг дэмжих ажиллагаанд оролцох үед Ерөнхийлөгчийн сонгууль нь болж таарсан. Энэ үед улс төр, цагийн үеийн нөхцөл байдал Афганистанд маш хүнд байгааг хараад амар амгалан Монгол эх орондоо төрснөөрөө өөрийн эрхгүй баярлаж байсан. Хүн бүр эх орноо гэсэн чин сэтгэлтэй, эвт чанартай, ёс суртахуунтай байж, эрхэмлэж чадах аваас хөгжил, дэвшилд хөтлөх нь тийм ч хол биш гэж бодогдсон. Тийм учраас би одоо ч түүх, соёл, уламжлалаа судалж, олж мэдсэнээ бусдад түгээн сурталчлах ажлыг хийдэг.
