Өнгөрсөн онд дэлхий даяар анх удаа тохиосон онцлох үйл явдлуудыг “The New York Times“-ийн сонголтоор орчуулан хүргэж байна.
Дөрвөн мөч нь саажилттай хүнд “Neuralink” чип суулгав
Дөрөв мөч нь саажилттай, 30 настай Нолан Арбо компьютерийг хүний тархитай холбох аргыг нэвтрүүлсэн, Илон Маскийн стартап болох “Neuralink”-иар тархины бичил чип суулгуулсан анхны хүн боллоо. Найман жилийн өмнө нугасандаа гэмтэл авсны улмаас бүрэн саажсан Арбо өнгөрсөн тавдугаар сард “bluetooth”-ээр холбогддог дижитал төхөөрөмжөөс 1000 бичил электродын тусламжтайгаар дохио хүлээн авах боломжтой, зоосон чинээ тархины бичил чип суулгуулж, бодлоороо компьютерийг бүрэн шахам удирдах болсноор амьдрал нь орвонгоороо өөрчлөгдсөн хэмээн мэдэгдсэн юм.
Эрдэмтэд сансрын биетээс ус илрүүлэв
Эрдэмтэд АНУ-ын Үндэсний агаарын тээвэр ба сансрын нислэгийн төв (NASA) болон Германы агаар сансрын төвийн удирддаг, хуучин Боинг хөлгийг тоноглосон “SOFIA” буюу хэт улаан туяаны дурангаар сансрын биетийн гадаргуугаас анх удаа усны молекулын ул мөр илрүүллээ. Эрдэмтэд эл ололт олон тэрбум жилийн тэртээ дэлхий дээр анх ус хэрхэн бий болсныг тайлахад үлэмж хувь нэмэр оруулна хэмээн үзэж байна.
III Чарльз хаан Балморал шилтгээнийг олон нийтэд дэлгэв
III Чарльз хаан Их Британийн хааны гэр бүлийн түүхэнд анх удаа Шотланд дахь зуны ордон болох Балморал шилтгээнийхээ хаалгыг дэлгэж, зочлоход нээлттэй болгов. 100-150 фунт стерлингийн үнэтэй тасалбар нь зарагдсан даруйдаа дуусаж, 2022 онд Хатан хаан II Элизабет сүүлийн амьсгалаа татсан эл түүхэн барилга сонирхсон олны хөлд дарагджээ. Өмнө нь зөвхөн үдэшлэгийн танхим болон гадаах цэцэрлэг нь л олонд нээлттэй байсан бол энэ удаа үүдний танхим, улаан коридор, зоогийн болон зургийн өрөөнд зочлох боломжийг нээж өгсөн байна.
АНУ-ын ерөнхийлөгч асан эрүүгийн хэрэгт яллагдав
Тавдугаар сард Тангарагтны шүүх АНУ-ын Ерөнхийлөгч асан Доналд Трампыг бизнесийн баримт бичиг хуурамчаар бүрдүүлсэн зэрэг 34 хэрэгт буруутгаснаар эрүүгийн хэрэгт яллагдсан анхны Ерөнхийлөгч болов. Өдгөө 78 настай Трамп АНУ-ын дээд албан тушаалд сонгогдсон хамгийн ахмад хүнээр тодорсон бөгөөд ирэх нэгдүгээр сард ажлаа хүлээн авахдаа 130 гаруй жилийн түүхэнд Цагаан ордонд эргэн ирсэн анхны ерөнхийлөгч болох билээ. Мөн Ардчилсан намын нэр дэвшигч Камала Харрис өмнөд ази гаралтай анхны өнгөт арьст нэр дэвшигч гэдгээрээ энэ жилийн сонгуульд онцгойрон, түүх бүтээлээ.
Саудын Араб улсад усны хувцасны загварын шоу зохиогдов
Саудын Арабын Улаан тэнгисийн эргийн амралтын цогцолборт зохиогдсон "Улаан тэнгисийн загварын долоо хоног"-оор усны хувцастай загвар өмсөгчид анх удаа тайзнаа бахархалтайгаар алхлаа. Тавхан жилийн өмнө эмэгтэйчүүдийг толгойн өмсгөл, нэлмэгэр хувцас өмсөхийг шаардаж байсан эл улсад хувцасны хүзүү, хормойн гүн ухлаадас өдгөө ч шинэ зүйл хэвээр. Саудын Арабын загварын үйлдвэрлэл 2028 он гэхэд 41 тэрбум долларт хүрнэ хэмээн Үндэсний загварын комисс тооцож байгаа аж.
Эрдэмтэд нас бие гүйцсэн амьтны тархийг бүрэн зураглав
Дэлхийн эрдэмтэд нас биед гүйцсэн жимсний ялааны тархины 140 мянга гаруй нейрон болон 50 сая гаруй холбоосыг бүрэн тайлж зурагласныг өнгөрсөн аравдугаар сард “Nature” сэтгүүлд мэдээлжээ. Эрдэмтэд эл хамтын ололт нь тархи хэрхэн удирддагийг болон бусад амьтдын тархийг нарийн судлан шинжлэхэд нэн чухал алхам боллоо хэмээн үзэж байна
Гэмт хэрэгт эцэг эхийг нь буруутган ял оногдуулав
Сургууль дээрээ дөрвөн сурагчийг хэрцгийгээр буудан хороосон Мичиганы өсвөр насны хүүгийн эцэг, эх болох Женнифер болон Жэймс Крамбли нарыг сургуулийн орчинд олноор нь буудан хороох хэрэгт буруутгаснаар АНУ-д энэ төрлийн хэрэгт анх удаа хүүхдийн эцэг, эхийг ялласан тохиолдол болов. Женнифер Крамблийг хоёрдугаар сард болгоомжгүй хүний амь хороосон хэргээр ялласан бол удаах сард нь Жэймс Крамблийг мөн ижил төрлийн хэрэгт ялласан. Эл шийдвэр нь улс даяар шинэ жишиг тогтоосон агаад үүнээс улбаалан өнгөрсөн есдүгээр сард Жоржиа мужийн хууль сахиулагчид сургуулийн орчинд олноор нь буудан хороосон хэргийн сэжигтэн Колт Грэйний эцгийн эсрэг эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн юм.
Гахайн бөөрийг хүнд амжилттай шилжүүлэн суулгав
Өнгөрсөн гуравдугаар сард Массачусетийн нэгдсэн эмнэлгийн мэс засалчид генетикийн инженерчлэлээр гаргаж авсан гахайн бөөрийг хүнд анх удаа амжилттай шилжүүлэн суулгав. Эмч нар бөөр наад зах нь хоёр жил хэвийн ажиллана хэмээн өөдрөгөөр дүгнэж байсан ч өвчтөн шилжүүлэн суулгах явцаас ондоо эмнэлзүйн шалтгаанаар тавдугаар сард өөд болжээ. Амьтны эд, эс, эрхтэн шилжүүлэн суулгах ажиллагаа амжилттай хэрэгжих аваас зөвхөн АНУ-д л гэхэд жил бүр шилжлүүлэн суулгах хагалгаа шаардлагатай мянга мянган өвчтөний амийг аврах өндөр ач тустай хэмээн судлаачид үзэж буй.
Мексикийн анхны эмэгтэй ерөнхийлөгч ажилдаа оров
Өнгөрсөн аравдугаар сард тангаргаа өргөснөөр Клаудия Шейнбаум Мексик улсыг удирдах анхны еврей, эмэгтэй ерөнхийлөгч болов. Ердөө 1953 оноос эмэгтэйчүүдийн сонгох, сонгогдох эрхийг хуульчилсан, католик шашин давамгайлсан эл оронд өнгөрсөн зургаадугаар сард болсон сонгуулиар Шейнбаум сонгогчдын 60 гаруй хувийн саналыг авсан билээ. Ерөнхийлөгчид өрсөлдсөн нэр дэвшигчид хоёулаа эмэгтэй байснаараа онцгойрсон энэхүү түүхэн сонгуульд ялалт байгуулсан, Мехико хотын захирагч асан Шейнбаум улам бүр хүчээ авсаар буй хар тамхины хэрцгий картелиудтай тэмцэх, төсвийн алдагдлыг шийдвэрлэх хүндхэн сорилттой тулгараад байна.
Эрдэмтэд ертөнцийн хамгийн эртний оддын аймгийг нээв
Данийн Копенхагены их сургуулийн судлаачид "Жэймс Вэб" сансрын дурангаар хамгийн эртний оддын аймгийн үүслийг тогтоосон талаар өнгөрсөн тавдугаар сард шинжлэх ухааны төрөлжсөн сэтгүүлд нийтэлсэн. Эл гурван оддын аймаг дэлхий ертөнц ердөө 400-600 сая жилийн настай байхад буюу өнөөгөөс 13.3-13.4 тэрбум жилийн тэртээ үүсэн бүрэлдсэн аж. Ертөнц үүсээд удаагүй байх үеийн эл дүрсүүд анхны оддын аймгийн үүслийн талаар хүн төрөлхтний ойлголтыг тэлэх боломжтой аж.
Орангутан сармагчин эмийн ургамлаар өөрийгөө эмнэдгийг эрдэмтэд ажиглажээ
Тавдугаар сард Индонезийн дархан цаазат ойн бүсэд байдаг эр орангутан сармагчин нүүрэн дэх шархаа навчит эмийн ургамлаар үрж эмчилсэн талаар эрдэмтэд мэдэгдлээ. Суматрагийн үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнд амьдардаг, 35 орчим настай орангутан Ракусыг эрдэмтэд олон жил ажиглан судалж байгаа билээ. Ракус шархаа зажилж үйрүүлсэн модны навч юм уу, шар үндсээр эмнэдэг бөгөөд эл эмийн ургамлыг өмнөд Азид хумхаа зэрэг өвчний үед эмчилгээнд хэрэглэдэг аж.
Канад улс гадаадын түр ажилчид, оршин суугчдад хязгаарлалт тогтоов
Цагаачдад хамгийн ээлтэй орны нэг болох Канад улс түүхэндээ анх удаа өнгөрсөн есдүгээр сард гадаадын түр оршин суугчдад хязгаарлалт тогтоож эхэллээ. 2022 оноос ажиллах хүч нэмэгдүүлэх зорилгоор цагаачлалын бодлогоо тэлснээс хойш Канад улсын олон нийтийн үйлчилгээ болон орон сууцны хангамжид хүндрэл гарч, хөдөлмөрийн зах зээл нь хурдацтай нэмэгдэж буй хүн амын өсөлтийг гүйцэхгүй буйгаас шалтгаалан Ерөнхий сайд Жастин Трюдогийн Засгийн газар уг хариу арга хэмжээг хэрэгжүүлж байна.
Брэйк бүжиг олимпын төрөл болов
1970-аад оны эхээр Нью-Йорк хотын Бронкс дүүрэгт анх “мэндэлсэн” брэйк бүжиг 2024 оны наймдугаар сард зохиогдсон Парисын зуны олимпод “дебют”-ээ хийв. Япон улсын оролцогч Эми (Эми Юаса) болон Канад улсын оролцогч Фил Визард (Филип Ким) нар эл төрлөөр алтан медаль зүүсэн. Энэ төрөлд Австрали улсын оролцогч Райганы (Рэйчел Ганн) үзүүлсэн хачирхалтай хөдөлгөөнүүд, ялангуяа тэр даруй олонд түгж алдаршсан “имжний дэвхрэлт” үзэгчдийн ой тойнд хамгийн тод үлдсэн байна. Лос-Анжелес хотод зохиогдох 2028 оны зуны олимпод брэйк бүжиг багтаагүй билээ.
Нугаршгүй марафонч Африкийг хөндлөн гулд туулав
Нугаршгүй марафонч Расс Күүк 352 хоногийн хугацаанд 16 мянга орчим км зам туулж, Африкаар хөндлөн гулд гүйсэн анхны хүн боллоо. Баруун Сассексээс гаралтай, өдгөө 27 настай Күүк 2023 оны дөрөвдүгээр сард Өмнөд Африкийн Агулъясын тохойгоос энэхүү хатуу ширүүн “Одиссейн аялал”-аа эхлүүлсэн билээ. Замдаа тэрбээр дээрэмчдийн буу тулгалтад өртөж, гэмтэх зэргээр хатуу бэрхийг туулсаар дөрөвдүгээр сарын 7-нд Тунисын Ангелагийн тохойд аяллаа өндөрлүүлжээ. Энэ хугацаанд 873 мянган долларын хандив цуглуулжээ.
Мексик дэх таконы мухлаг Мишелиний од хүртэв
Мехико хотын иргэдэд 60 жилийн турш тасралтгүй үйлчилсэн таконы мухлаг Мишелиний од хүртэв. “Taqueria El Calife de Leon” бол Мексикийн нийслэлд байх мянга мянган таконы мухлагийн нэг бөгөөд тавдугаар сард Мишеланыг Энэ шагналыг хүртсэнээр одоогоор ийм өндөр нэр хүндийг олсон цор ганц гудамжны хоолны мухлаг болоод байна. “Taqueria El Calife de Leon” мухлаг гурван төрлийн үхэр болон гахайн махан, нийт 4 төрлийн тако худалдаалдаг бөгөөд зөвхөн бэлэн мөнгөөр үйлчилдэг аж. Мухлаг Мишелиний од хүртсэнээс хойш үйлчлүүлэгчид гурван цаг гаруй дараалалд зогсон хүлээх нь ердийн үзэгдэл болжээ.
Хувийн хэвшлийн төлөөлөл анх удаа сансарт алхав
Тэрбумтан Жаред Айзекман болон “SpaceX” -ийн эзэмшигч Илон Маск нарын санаачилсан “Polaris Dawn” ажиллагааны үеэр хоёр хүн дэлхийн түүхнээ анх удаа хувийн хэвшлээс сансарт гарсан хүмүүс болов. Уг ажиллагааг удирдсан Айзекман болон “SpaceX”-ийн инженер Сара Гиллис нар сансрын өмсгөлөө туршиж үзэхээр “SpaceX Crew Dragon” сансрын хөлгөөсөө түр гарч, сансарт алхжээ. Энэ нь өмнө нь ямагт улс орнуудын засгийн газраас хараат байсан сансар судлал, хайгуулд хувийн компаниуд өрсөлдөх шинэ үеийг эхлүүлсэн хэрэг боллоо.
Хятад улс сарны цаад талаас дээж олборлов
Зургаадугаар сард БНХАУ-ын “Chang’e-6” сансрын төхөөрөмж сарны цаад талын гадаргуугаас дээж олборлосон нь тус улсын сансрын өргөн далайцтай хөтөлбөрийн хувьд томоохон ач холбогдолтой үйл явдал байв. Сансар судлалын салбар дахь Хятад улсын нөөц, боломж тогтвортой өссөөр байгаа бөгөөд энэ чиглэлд нэгэн зэрэг хэд хэдэн ажиллагаа зэрэг явуулсны сүүлч ийн амжилттай боллоо. Хятад улс 2030 он гэхэд сар луу одон орон судлаачдыг илгээж, 2035 он гэхэд сарны өмнөд туйлд бааз байгуулахаар төлөвлөж байна.
Умард Ирландын засгийн дээд албанд “Sinn Fein” намын тэргүүлэгч очлоо
Умард Ирландыг Бүгд Найрамдах Ирланд Улстай нэгтгэх зорилготой “Sinn Fein” намын гишүүн анх удаа Умард Ирландын төрийн өндөр албан тушаалд томилогдлоо. “Sinn Fein” намын дэд дарга Мишель О’Нил өнгөрсөн хоёрдугаар сард Умард Ирландын Засгийн газрын анхны сайдаар нэрлэгдсэн нь протестант шашинт, Британийн талыг баримтлагчид болон католик шашинт, үндсэрхэг үзэлтнүүдийн дундах цуст хагарал, мөргөлдөөнөөс хойш буюу ойрын 30 жилд үзэгдээгүй хэрэг болов. Өмнө нь уг албан тушаалыг зөвхөн ИБУИНХУ-ын талыг баримтлагч улстөрчид хашдаг байв.
АНУ-ын компани Колумбийн террорист бүлэглэлийн үйлдсэн алан хядах ажиллагаанд хариуцлага хүлээв
“Колумбийн өөрийгөө хамгаалах нэгдсэн хүчин” буюу олон улсад АUC гэх нэрээр танигдсан Колумбийн хагас цэрэгжсэн бүлэглэлийг 2001 онд алан хядах үйл ажиллагаа явуулахад нь санхүүжүүлсэн хэмээн АНУ-ын шүүхээс зургаадугаар сард “Chiquita Brands International” компанийг буруутган, хариуцлага тооцлоо. “Chiquita” хохирлын төлбөр болгож, тус бүлэглэлийн хядлагад амиа алдсан хүмүүсийн ар гэрийнхэнд 38 сая доллар төлөхөөр болсон.
“CrowdStrike” компанийн шинэчлэл дэлхийг хамарсан технологийн сааталд хүргэв
“CrowdStrike” компанийн алдаатай шинэчлэлийн дагуу 8.5 сая гаруй “Microsoft Windows” хэрэглэгчид системээ шинэчилснээр дэлхий дахинаа өмнө хэзээ ч болж байгаагүй хэмжээний мэдээллийн технологийн саатал болж, агаарын тээвэр, банк, зочид буудал, эмнэлгийн сүлжээ доголдож, биржүүд цахим халдлагад өртөх нь хэмээн түгшихэд хүрсэн билээ. “Fortune” сэтгүүлийн шилдэг 500 компанийн дөрөвний нэгд нөлөөлсөн долоодугаар сарын эл хэрэг явдал ихэнх байгууллага, агентлагуудын үндсэн үйл ажиллагаа нь хэдхэн технологийн компаниас хамаарч буй таагүй бодит байдлыг ил болгов. Даатгалын компаниудын тооцоогоор, дэлхий дахиныг хамарсан мэдээллийн технологийн эл саатлын улмаас “Fortune” 500-гийн компаниуд таван тэрбум гаруй долларын алдагдал хүлээсэн байна.
Аав хүү хоёр NBA-д хамт тоглов
Өнгөрсөн аравдугаар сард “Лос-Анжелес Лейкерс” болон “Миннесота Тимбервулвз” багуудын тоглолтод Бронни Жэймс аав Леброн Жэймстэйгээ талбайд гарснаар NBA-д аав, хүү хоёр хамт тоглосон анхны тохиолдол болж түүх бүтээлээ. Өдгөө NBA-д 22 дахь улиралдаа тоглож буй Леброн Жеймс зургаадугаар сард “Лейкерс” багт драфтын 55 дахь сонголтоор орж ирсэн хүүтэйгээ хамт талбайд тоглох хүслээ илэн далангүй илэрхийлж байсан билээ.
Их Британи улс нүүрсний сүүлчийн үйлдвэрийнхээ хаалгыг барив
Өнгөрсөн есдүгээр сарын сүүлчээр Их Британи улс Соар голын эрэг дээрх Ратклифф тосгон дахь нүүрсээр галладаг цахилгаан станцаа хааснаар нүүрснээс татгалзаж чадсан анхны томоохон аж үйлдвэржсэн орон боллоо. Аж үйлдвэржсэн орнууд дэлхийн дулаарлын шалтгаан болсон хүлэмжийн хийн ялгарлыг багасгах зорилгоор нүүрсний хэрэглээг бууруулахад анхаарч буй өнөө цаг үед Их Британи улс ийнхүү нүүрсний хэрэглээг бүрэн халж, сэргээгдэх эрчим хүчээр орлуулсан анхны томоохон улс болж байна.
Өмнөд Солонгосын зохиолч эмэгтэй нобелийн шагнал хүртэв
Өнгөрсөн аравдугаар сард утга зохиолын төрлөөр Нобелийн шагнал гардсан зохиолч Хан Ган уг шагналыг хүртсэн анхны Өмнөд солонгос төдийгүй анхны ази эмэгтэй боллоо. Хан Ган 2007 онд эх орондоо анх хэвлүүлж, 2015 онд англи хэлнээ орчуулагдан гарсан “Цагаан хоолтон” хэмээх сюрреалист романаараа олон улсад алдаршсан билээ. Таагүй зүүд үзсэнийхээ дараа мах идэхээс татгалздаг эмэгтэйн тухай өгүүлэх уг роман нь 2016 онд олон улсын “Мэн бүүкэр” шагнал хүртэж байсан юм.
“Samsung”-ийн ажилчид ажил хаяв
Зургаадугаар сард “Samsung Electronics”-ийн ажилчид ажил хаяж жагссан нь уг корпорацын 55 жилийн түүхэнд анх удаа тохиож буй үйлдэл юм. Ажилчдын цалин, урамшууллын талаарх хэлэлцээ зохих үр дүнд хүрэлгүй замхарснаар “Samsung” корпорацын нийт ажиллах хүчний дөрөвний нэг орчим тооны ажилчид буюу ойролцоогоор 28 мянган ажилчин нэг өдрийн төвлөгөөт ажил хаялт зарлажээ. 2024 онд “Forbes”-ээс зарласан дэлхийн 200 шилдэг корпорацын жагсаалтад “Samsung” Өмнөд Солонгостоо тэргүүлсэн. Тус корпорац дангаараа улсынхаа дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 22 хувийг бүрдүүлдэг юм. 2024 онд “Forbes” сэтгүүлээс компанийн СЕО Жэй Лиг Солонгосын хамгийн баян хүнээр нэрлэжээ.
Орчуулсан: Ж.Тэгшзаяа
