Зохиолч Л.Содовын “Голын тэртээх манан” (1978) романы тухайд утга зохиол судлаач Ч.Билигсайхан “Бид романтай боллоо. Гэхдээ хэний ч өмнө нүүр улайхгүй тийм романтай болжээ. <<Голын тэртээх манан>>-гийн тухайд зохиомжоо аятайхан олсон болон зуур зуур сэтгэлд үлдэх үйл явдал гарч байгаа зэргийг тэмдэглэх хэрэгтэй юм. Үүнийг зиндааныхаа зохиолууд дотор муугүй болсон гэж уншигчид дүгнэж байна” хэмээн бичсэн байдаг.
Энд нэр нь дурдагдаж буй зохиолч Лувсандашийн Содовыг “Уул Алтаадын” гэх тодотголоор нь уншигчид андахгүй таних биз ээ.
Эрхэм зохиолчийн үр хүүхдүүд, “Tegri publishing”-тай хамтран аавынхаа анхны бүтээл “Хаврын нар” (1962) туужийг, “Уул-Алтаадын туужууд” (1967), “Алтан бурхны төгсгөл” (1973) гэсэн гоц номуудынх нь хамт ахин хэвлээд удаагүй байна.
Саяхан тэд эдгээр бүтээлийн шинэ хэвлэлийг мялааж, уншигчдын уулзалт, хэлэлцүүлгийг зохион байгуулсан юм.
Энэхүү уулзалтын үеэр Л.Содов агсантай нэг голд төрсөн зохиолч, сэтгэгч Д.Урианхай “Амьдралаас ажиглаж, бодож байхад хүний нэрийг байнга дагадаг алдар хүндтэй гурван мэргэжил байдаг юм байна. Тунгалаг байхад нь ч, тэнгэрт хальсан хойно ч нэрийг нь дагадаг тэрхүү алдрууд бол зохиолч, багш, эмч гурав юм.
Л.Содов гуай энэ гурван алдраас хоёрыг нь хүртсэн. Одоо ч түүнийг зохиолч, багш Л.Содов л гэнэ шүү дээ. Тэрбээр Монголын сэтгүүл зүйн анхны онолыг бичсэн төдийгүй өнгөрсөн зууны сэтгүүлчдийн багш нь юм. Монголын ард түмэн Алтай, Хангай уулсынхаа завсар бүрэн бүтэн байгаа цагт зохиолч, багш гэдэг энэхүү хоёр алдар Л.Содов гуайн нэрийг байнга дагана. Тэгэх ч гавьяатай хүн.
Хоёрдугаарт, миний бодоход нутаг, усаараа алдаршсан зохиолч цөөхөн байдаг. Тэдний нэг нь Л.Содов гуай юм. Түүнийг хүмүүс Уул-Алтаадын Содов л гэж ярьдаг. Төрсөн нутаг ус нь л тухайн хүнийг зохиолч, хүн болгодог юм. Уул-Алтаадын гол бол эрт балрын цагт дэлхийн ой хөвч, ус булаг, хад асга, ургамал ногоо анх яаж үүссэн яг тэр балар шивэрээрээ царигтай, зөвхөн жигүүртэн шувууд нисэх, тураг гөрөөс, зэрлэг ан амьтад л явах, морьтон, тэрэгтэн хүмүүс л аж төрж нүүдлээр амьдрах, гэрийн хариулгааны мал сүрэг л бэлчиж идээшихээс биш, “дөрвөн дугуйт” тэрэг, техник нэвтэрч эс чадах аглаг буйд, ширэнгэ бураа хахсан, шавар ус боосон зэлүүд бөглүүд хангай нутаг юм. Тэр орон газар Л.Содов гуай 1929 онд, би 1941 онд ээж ээжийнхээ “Алтан заадал салгаж” ариун хэвлийгээс нь хонины шар өтгөнд газарджээ.
Монголынхоо үе үеийн уншигчдын түүхийн ой, санамжид нутаг усныхаа ил, далд үзэсгэлэнг, авшиг жанлавыг, нутаг голынхоо ард олны амьдралыг жаргал, зовлонтой нь, инээд, ханиадтай нь, нүгэл, буянтай нь, хувьсгалт тэмцэгчид, эсэргүү дайсантай нь бичиж чадсан зохиолч бол манай Л.Содов гуай. Уул-Алтаадын сайн, сайхан, саар муу бүхэн энэ хүний оюун ухаан, сэтгэлээр дамнан зохиол бүтээлд нь шингэчихсэн юм.
Зохиолчид бид заавал Америкт алдарших албагүй шүү дээ. Монголынхоо ард түмэнд л тус болох хэрэгтэй. Алдартай бүхэн сайн зохиолч байдаггүй. Нобелийн шагналд хүртэл ПиАрын нөлөө бий гэдгийг харж л байна шүү дээ, бид. Тэгэхээр авах хэмжээний улсуудад ч Нобель өгдөггүй юм, Лев Толстойд өгөөгүй /инээв/.
Харин нутаг усныхандаа бурхан шиг тахигддаг зохиолч гэвэл Л.Содов гуай юм. Уул-Алтаадад очвол миний үеийн болон миний аав ээжийн үеийн айл болгон, хүн бүхэн Л.Содов гуайг андахгүй ярина. Нутгийнхандаа хайрлагдана гэдэг амьдын том шагнал юм. Монгол хүн, монголын малчид, хөдөөгийнхөн монгол хэлээрээ яаж ярьдгийг, ямар үгээр хэлэлцдэгийг харья гэвэл энэ бүгд Л.Содов гуайн номуудад бий” хэмээн өчсөн юм.
Зохиолч Л.Содовын ажлын гараа сэтгүүлчийн үйл хэргээр эхэлсэн байдаг. Түүнийг тэртээ 1962 онд алдарт зохиолч Стефан Цвейгийн “Танихгүй эмэгтэйн захидал” номыг орчуулсан гэхээр бараг хүн болгон л эл бүтээлийг уншсан, наанадаж сураг сонссон нь лавтай биз ээ.
Бидний оюун төсөөлөлд байдаг энэ мэт там тум таамаг, мэдээллийн үнэн эсэхийг магадлан, лавшруулж судалснаа СЭЗИС-ийн багш, судлаач Б.Дэлгэрмаа мөн энэ өдөр хэлэлцүүлсэн юм. Тэрбээр хэлэхдээ “Би бээр аавынхаа нутгаар явж байхдаа энэ тэр уул, усны нэрийг асууж, лавлахад авга ах маань “Чи Л.Содов гуайн номуудыг олж уншаарай. Тэнд энэ бүх уул, усны нэр, тухайд бичсэн нь бий” гэсэн сэн. Тэр үеэс нэрийг нь сонссон зохиолчийнхоо талаар эрж, хайх болсноор энэ хичээл зүтгэл маань Л.Содов агсны уран бүтээл, намтар судлалын их ажил руу намайг эгнэгт оруулсан юм. Лувсандашийн Содов бол Уул-Алтаадын хүн, түүний уран бүтээлийн эх өлгий нь Булган аймгийн Бугат сумын Ханжаргалант багийн нутаг юм. Тэрбээр нэрт сэтгүүлч, зохиолч, утга зохиол шүүмжлэгч төдийгүй орчуулагч байжээ. Зохиолч Л.Содовын бүтээлүүдэд Бугат сумын Ханжаргалант (Уул-Алтаад) багийн байгаль, ард олны аж байдлын тухай өгүүлсэн байдаг” хэмээн ярилаа.
Мөнхүү зохиолчийн бусад бүтээлүүдээс нэрлэвэл тууж, өгүүллэгийн төрлөөр “Хоёр цагаан хусны домог” (1970) номыг, романы төрлөөр “Сарны доорх хорвоо” (1979), “Буцах хунгийн дуун (1984), “Заяа тавилангийн орчлон” (1989) номуудыг, найрууллын төрлөөрх “Уулын нарийн хэмжүүр” (1982) бүтээлийг, судлал, шүүмжлэлийн “Сэтгүүл зүй, уран зохиолын бодол эргэцүүлэл” (1986) номуудыг хэвлүүлсэн байдаг.
Зохиолч Л.Содовын уран бүтээлийн талаарх уулзалт, хэлэлцүүлгийн үеэр түүний зээ охин Б.Анужин өвөөгийнхөө амьдрал, уран бүтээлийн талаарх өөрийн санал, мэдрэмжийг хуваалцаж ярилцсан. Тэрбээр мөн өвөөгийнх нь ном бүтээлүүд ахин уншигчдын хүртээл болоход бурхны оронд залраад удаагүй байгаа ээжийнх нь хичээл зүтгэл томоохон нөлөөтэй байсныг онцолсон юм.
Харин зохиолч Л.Содовын өдгөө олдохуйяа бэрхтэй болсон зохиол, бүтээлийн номуудыг ахин хэвлэх ажлыг цаашид ч үргэлжлүүлэх төлөвлөгөөтэй байгаа гэдгээ “Tegri publishing” болон “Хүмүүнлэгийн Үндэсний Соёл” сангийнхан мэдээлэв. “Tegri publishing” нь Л.Содов агсны бүтээлүүдээс гадна сэдэв, агуулгын хувьд өргөн уудам хүрээнд уншигчдын оюуны таашаалд нийцсэн олон ном, бүтээлийг эрхлүүлэн хэвлүүлэхээр зэхэж байгаа ажээ.
Гэрэл зургуудыг: Х.Болорсайхан
